Artykuł przygotowany na podbudowie publikacji autora: Nadciągające zagrożenia i wojny, a historia matematyczna, opartej na własnym projekcie badawczym oraz Cykle, a społeczeństwo, giełda i koniunktura gospodarcza
Załamania giełdowe mogą poprzedzać perturbacje gospodarcze, polityczne i militarne. Wybuch II Wojny Światowej poprzedziła korekta w latach 1937 - 1938 i oczywiście załamanie z lat 1929 – 1932 na NYSE. W 1966 roku rynek niedźwiedzia nadszedł w USA wraz z eskalacją wojny w Wietnamie i niepokojami społecznymi.
Może być także na odwrót. Po wybuchu II Wojny Światowej wystąpiła bessa, w tym kraju w latach 1939 – 1942, a powojenna w latach 1946 – 1949. Prof. Charles Kindleberger wskazał, oprócz kryzysu z sierpnia 1914 roku, związanego z wybuchem I Wojny Światowej na zakończenie wojen, jako bezpośrednich przyczyn kryzysów finansowych – lata: 1713, 1763, 1783, 1816, 1857, 1864, 1873 i 1920.
Spójrzmy na kształtowanie się obecnej sytuacji, rozważając czy wydarzenia o charakterze militarnym mogą być oznaką zbliżającego się załamania finansowego, gospodarczego i na rynku nieruchomości, w ciągu najbliższych kilku lat, w tym po zakończeniu spodziewanej serii obniżek stóp procentowych.
25 maja 2023 roku ukazała się informacja o zawarciu przez Rosję porozumienia w sprawie rozmieszczenia jej taktycznej broni jądrowej na terytorium Białorusi, co jest kolejnym krokiem prowadzącym do zmiany sytuacji geostrategicznej w Europie, jednocześnie wzmacniającym pozycję Moskwy na jej ewentualnym froncie zachodnim.
Wydarzenie to miało miejsce w kolejnym roku po rozpoczęciu pełnoskalowej agresji militarnej Rosji na Ukrainę, co spowodowało akces Szwecji i Finlandii do NATO, a także dwa lata po rozpoczęciu wojny hybrydowej, polegającej na ściąganiu przez Białoruś imigrantów ekonomicznych i przerzucaniu ich na teren państw NATO, w tym do Polski, co poskutkowało wybudowaniem wbrew protestom części polskiej opozycji zapory na granicy polsko-białoruskiej, mającej na celu powstrzymywać ten proceder.
Ściąganie przez Białoruś imigrantów ekonomicznych i przerzucanie ich na teren państw NATO, z kolei zostało poprzedzone wycofaniem się wojsk amerykańskich z Afganistanu, co miało również miejsce w 2021 roku.
Wycofanie się wojsk USA z Afganistanu towarzyszyło zmianom w strukturze podziału światowego systemu gospodarczego, znacznemu zadłużeniu Stanów Zjednoczonych (126,4 % PKB, w 2021 roku) oraz pogarszaniu się światowej sytuacji geopolitycznej wraz kształtowaniem się jej policentryzacji, w tym z powiększaniem się potencjału Chin, niezbędnego do militarnego zaanektowania przez ten kraj Tajwanu, czego możliwość jest obecnie prognozowana od 2027 roku.
Do 2021 roku udział Stanów Zjednoczonych w światowym PKB obniżył się do 24,2 %, a Chin wzrósł do 17,8 %. Zarazem w IV kwartale tego roku, według danych Banku Rozliczeń Międzynarodowych (BIS) zadłużenie niefinansowego sektora prywatnego w USA wynosiło w stosunku do PKB 158,6 %, a gospodarstw domowych 78 %.
W 2021 roku upłynęło także 89 lat kalendarzowych (liczba Fibonacciego) od 1932 roku, w którym miało miejsce dno po największym krachu na Giełdzie Papierów Wartościowych w Nowym Jorku (NYSE) w XX wieku, co zapoczątkowało okres Wielkiej Depresji, trwającej do wybuchu II Wojny Światowej.
Wielka Depresja nie tylko rozlała się po świecie ale i spowodowała wprowadzenie na szeroką skalę nowej ekonomii, w ramach której rozwój gospodarczy jest wspomagany na drodze interwencjonalizmu państwowego z wykorzystaniem zadłużania budżetowego oraz działań proinflacyjnych, a w obecnym wieku także okresowo ze stosowaniem polityki luzowania ilościowego (QE), polegającej na zwiększaniu podaży pieniądza, która ostatnio jest w stosunkowo niewielkim stopniu korygowana przez największe światowe banki centralne.
Okres 89 lat hipotetycznie, w przybliżeniu kilkuletnim może stanowić krańcową długość obecnej wieloletniej wzrostowej fali impulsu Elliotta na rynku akcji, pozytywnie korelującej z wieloletnim okresem prosperity gospodarczej i finansowej (przerywanym bolesnymi korektami niższego rzędu w obszarze produkcji, finansów, cen i zatrudnienia), co prawdopodobnie nie pozostaje obojętne również dla kształtowania się obecnych wydarzeń politycznych.
Alternatywny, opracowany przeze mnie model wskazuje na możliwość zakończenia w 2022 roku 233-letniej wzrostowej fali impulsu Elliotta (liczba Fibonacciego), jeszcze wyższego rzędu, trwającej od wybuchu Rewolucji Francuskiej, poprzedzonej silnym kryzysem gospodarczym, również z możliwością jej wydłużenia o kilka lat.
Jest on zbieżny z prognozą prof. Stanisława Drożdża z Zakładu Teorii Systemów Złożonych Instytutu Fizyki Jądrowej Polskiej Akademii Nauk w Krakowie i jego współpracowników załamania się ponad 200-letniego okresu wzrostu cen akcji, w odniesieniu do ekstrapolowanego wstecz od 1957 roku wskaźnika S&P Nowojorskiej Giełdy Papierów Wartościowych (NYSE) około 2025 roku, co może również pociągnąć za sobą światowy kryzys gospodarczy, finansowy i na rynku nieruchomości ogromnego rzędu, a następnie znaczne reperkusje polityczne w postaci wojen na światową skalę oraz rewolucji.
Wskazane przeze mnie 89 i 233 – letnie modele fal Elliotta mają charakter fraktalny, z jednej strony zawierający w sobie fale niższych rzędów, a z drugiej będące elementami fali wyższego rzędu.
W sytuacji spełnienia się jednego lub obu z przedstawionych modeli Stany Zjednoczone mogą przestać być dostarczycielami bezpieczeństwa m. in. dla państw naszego regionu, z przyczyn finansowych. Analogicznie, chociaż ze względów militarnych podczas wybuchu II Wojny Światowej Polska nie mogła uzyskać pomocy ze strony znajdujących się w ostatniej fazie Wielkiej Depresji, sojuszniczych Francji i Wielkiej Brytanii.
Efektem ewentualnej agresji militarnej na Polskę może być m. in. zawieszenie lub zamknięcie Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie.
Podczas omawiania zbieżności wydarzeń należy zwrócić uwagę na zależności, oparte na liczbach, należących do tzw. ciągu Fibonacciego, który właściwie stanowi szereg o następującej konstrukcji: (0), 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233 …, w którym kolejna liczba jest sumą dwóch poprzednich, aż do nieskończoności oraz na ich relacjach, określanych mianem złotego podziału.
Złoty podział, zwany także złotym współczynnikiem lub złotą proporcją otrzymuje się m. in. poprzez podzielenie kolejnych liczb tego szeregu przez siebie. Zbliża się on wraz ze wzrostem szeregu Fibonacciego do liczby 0,618 lub 1,618, w zależności czy powstaje on poprzez dzielenie jego sąsiedniej, mniejszej liczby przez większą czy na odwrót.
Pełni on ważną rolę w spirali logarytmicznej, biologii, budowie galaktyk, fizyce subatomowej, architekturze, muzyce i w sztuce. Natrafia się na niego podczas analizy proporcji budowy człowieka, kodu genetycznego DNA, muszli ślimaka, baraniego rogu, analizy ruchu cząsteczek atomowych, budowy niektórych galaktyk, konstrukcji piramidy w Gizie i w innych miejscach.
Fale Elliotta, liczby Fibonacciego oraz złote podziały oczywiście znane są bardzo dobrze uczestnikom rynku, korzystającym z nich podczas analizy technicznej.
W publikacjach: Cykle, a społeczeństwo, giełda i koniunktura gospodarcza oraz Nadciągające zagrożenia i wojny, a historia matematyczna wskazałem odniesienia złotego podziału oraz liczb Fibonacciego i ich przybliżeń do odległości czasowych pomiędzy latami kalendarzowymi, w których miały miejsce istotne wydarzenia w historii wraz z informacją, że nie zawsze się one pojawiają. Podobnie jak i prognozowanie za pośrednictwem tych wskaźników oraz fal Elliotta na giełdzie nie zawsze się sprawdza lub jest oczywiste.
W odniesieniu do wydarzeń historycznych występują odległości czasowe, m. in. w relacjach: do utraty niepodległości naszego kraju, na skutek rozbiorów i II Wojny Światowej, Powstania Listopadowego i Styczniowego, odzyskania niepodległości w 1918 roku oraz dla innych krajów.
Przykładowo pomiędzy rokiem, w którym miał miejsce III Rozbiór Polski i wybuchem II Wojny Światowej podczas której Polska znalazła się pod okupacją Niemiec oraz Związku Sowieckiego upłynęły 144 lata kalendarzowe, a pomiędzy rokiem wybuchu Powstania Styczniowego (1863), a odzyskaniem przez nasz kraj niepodległości, po I Wojnie Światowej 55 lat kalendarzowych. Obie te wartości należą do liczb z szeregu Fibonacciego. Z kolei od roku wybuchu Powstania Listopadowego do odzyskania przez Polskę niepodległości po I Wojnie Światowej upłynęło 88 lat kalendarzowych, a więc o rok mniej od innej liczby Fibonacciego. Ich stosunek jest bliski złotemu podziałowi. Podobnych zależności można zidentyfikować więcej.
Robert R. Prechter jr, analizujący fale Eliotta porównał załamanie giełdowe, towarzyszące kryzysowi z 1857 roku do załamania z lat 1929 – 1932.
Upadek Polski, w 1795 został poprzedzony ścięciem króla Ludwika XVI podczas Rewolucji Francuskiej, co skłoniło Wielką Brytanię do wypowiedzenia wojny Francji, po czym doszło do nieściągalności brytyjskich należności bankowych, w tym kraju oraz do kryzysu bankowego, który miał miejsce głównie w Londynie i Warszawie.
Pełnoskalowa agresja militarna Rosji na Ukrainę rozpoczęła się 21 lat kalendarzowych (liczba Fibonacciego) od zamachu na World Trade Centre w Nowym Jorku i Pentagon w Waszyngtonie, dokonanego przez terrorystów Al–Kaidy, co spowodowało Wojnę z Terroryzmem, 54 lata kalendarzowe od militarnego spacyfikowania czechosłowackich dążeń do wolności, w ramach sowieckiej doktryny ograniczonej suwerenności, tj. o rok mniej od liczby Fibonacciego oraz 89 lat kalendarzowych od zakończenia stosowania przez poprzedniczkę Rosji czyli Związek Sowiecki polityki Wielkiego Głodu wobec ludności Ukrainy, będącej wówczas częścią tego kraju, podczas której zginęło 3,5 - 10 mln osób. Iloraz liczb 54 i 89 wynosi 0, 607.
Do podpisania porozumienia o rozmieszczeniu taktycznej broni jądrowej przez Rosję na Białorusi upłynęło 55 lat kalendarzowych od interwencji zbrojnej w Czechosłowacji, w 1968 roku oraz 34 lata kalendarzowe (liczba Fibonacciego) od Jesieni Ludów (Narodów), podczas której rozpoczął się proces uniezależniania Polski, Bułgarii, Czechosłowacji, Rumunii, Węgier i wschodniej części Niemiec, noszącej wówczas nazwę Niemieckiej Republiki Demokratycznej od Związku Sowieckiego (Radzieckiego), czego kolejnym efektem stało się zjednoczenie tego kraju, w ubiegłym wieku oraz wstąpienie pozostałych europejskich krajów, uprzednio uzależnionych od ZSRS (ZSRR) do NATO, w międzyczasie z rozpadem Czechosłowacji na dwa suwerenne kraje – Czechy i Słowację. Relacja liczb Fibonacciego 34 i 55 wynosi 0,618.
Zarazem w 1968 roku, na S&P 500 rozpoczęła się bessa trwająca do 1970 roku. 13 października 1989 roku miał miejsce mini-krach w Nowym Jorku, który poprzedził o 9 miesięcy stosunkowo krótkotrwałą recesję pierwszych lat ostatniej dekady XX wieku, w tym kraju zapoczątkowaną inwazją Iraku na Kuwejt, a w 2000 roku miał miejsce na tej giełdzie Dotcom Bubble krach, po którym akcje spadały do 2002 roku.
Korekta na przełomie tysiąclecia miała miejsce również na giełdzie moskiewskiej, a w 2022 roku pełnoskalowa agresja militarna Rosji na Ukrainę rozpoczęła się podczas trwającej bessy na tej giełdzie, zarówno w odniesieniu do indeksu MOEX, jak i RTS.
Agresja ta rozpoczęła się również wraz z bessą trwającą na rynkach krajów rozwiniętych, w tym amerykańskim. Obecnie MOEX i dolarowy RTS zdają się odzyskiwać siły prowzrostowe oraz być pozytywnie skorelowane z indeksem WIG – 20, chociaż w ostatnich miesiącach z mniejszą dynamiką.
Bibliografia:
- 1. Breżniewa doktryna. "Encyklopedia PWN", https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Brezniewa-doktryna;3880656.html
- 2. Credit-to-GDP gaps. BIS, https://www.bis.org/statistics/c_gaps.htm
- 3. Czym jest NATO? "NATO. OTAN", https://www.nato.int/nato-welcome/index_pl.html
- 4. Davies N., Europa. Rozprawa historyka z historią. przeł. E. Tabakowska. Wydawnictwo Znak Kraków.
- 5. Drożdż, S., Grümmer. F, Ruf, F., Speth, J, Log-period self-semilarity: an emerging financial law? „Physica A: Statistical Mechanics and its Applications”. vol. 324, Issues 1–2, 1 June.
- 6. Duch W., Polska zdradzona przez sojuszników. Francusko-brytyjska konferencja w Abbeville i jej konsekwencje. "Historia.org.pl", https://historia.org.pl/2021/09/04/polska-zdradzona-przez-sojusznikow-francusko-brytyjska-konferencja-w-abbeville-i-jej-konsekwencje/
- 7. gn, CIA: Przywodca ChRL chce, aby wojsko było w stanie zająć Tajwan do 2027 roku. „PAP”, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1427526%2Ccia-przywodca-chrl-chce-wojsko-bylo-w-stanie-zajac-tajwan-do-2027-roku
- 8. Gotkowska J., Tarociński J., Finlandia trzydziestym pierwszym państwem członkowskim NATO. "OSW", https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2023-04-04/finlandia-trzydziestym-pierwszym-panstwem-czlonkowskim-nato
- 9. Great Depression. "Britannica", https://www.britannica.com/event/Great-Depression
- 10. Gross Federal Debt as Percent of Gross Domestic Product (GFDGDPA188S). "FRED Economic Data. St. Louis FED", https://fred.stlouisfed.org/series/GFDGDPA188S
- 11. Hayes A., Williams P., Dotcom Bubble. "Investopedia", https://www.investopedia.com/terms/d/dotcom-bubble.asp
- 12. Jesień Ludów. "Encyklopedia PWN", https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/jesie%C5%84%20lud%C3%B3w.html
- 13. Kindleberger C. P., Szaleństwo, panika, krach. Historia kryzysów finansowych. WIG-Press Warszawa.
- 14. Kugiel P., Zamknięcie rozdziału – wycofanie wojsk USA z Afganistanu. "PISM", https://pism.pl/publikacje/Zamkniecie_rozdzialu__wycofanie_wojsk_USA_z_Afganistanu
- 15. Michera A, Pałka M., Keynesizm. "Encyklopedia zarządzania", https://mfiles.pl/pl/index.php/Keynesizm
- 16. mj, Moskwa i Mińsk podpisały umowę o rozmieszczeniu broni atomowej na Białorusi. Łukaszenaka: Transfer już się rozpoczął. „PAP”, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1576835%2Cmoskwa-i-minsk-podpisaly-umowe-o-rozmieszczeniu-broni-atomowej-na
- 17. Mizerski W., Tablice historyczne. Wydawnictwo Adamantan Warszawa.
- 18. MMit, Kluth A. Jak Rosja i Białoruś wykorzystują migrację jako broń w wojnie hybrydowej [OPINIA]. "Forsal", https://forsal.pl/swiat/artykuly/8280127,rosja-bialorus-migracja-jako-bron-hybrydowa.html
- 19. Morawski W., Kronika kryzysów gospodarczych. Wydawnicttwo TRIO Warszawa.
- 20. Long-term interest rates forecast. "OECD Data", https://data.oecd.org/interest/long-term-interest-rates-forecast.htm?context=OECD
- 21. Plummer T., Psychologia rynków finansowych. WIG-Press Warszawa.
- 22. Planes, A., Recession, War, and Bear Markets. "The Motley Fool", https://www.fool.com/investing/general/2013/02/25/recession-war-and-bear-markets.aspx
- 23. Polska pomoc. Minął rok od pełnoskalowej militarnej agresji Rosji na Ukrainę. "gov.pl", https://www.gov.pl/web/polskapomoc/minal-rok-od-pelnoskalowej-militarnej-agresji-rosji-na-ukraine
- 24. Prechter R. R., jr, At the Crest of Tidal Wave. A Forecast for the Great Bear Market. New Classics Library Gainesville.
- 25. Przyborska K., Mur na granicy dewastuje przyrodę i demokrację. "krytykapolityczna", https://krytykapolityczna.pl/kraj/przyborska-mur-na-granicy-dewastuje-i-fizycznie-i-symbolicznie/
- 26. Radziejewski, B., Logika chaosu. 9 jeźdźców niestabilności. "Nowa Konfederacja", https://nowakonfederacja.pl/logika-chaosu-9-jezdzcow-niestabilnosci/
- 27. Richter F., Federal Funds Rate Fed Projections: The Ceiling Is in Sight. "Statista", https://www.statista.com/chart/29055/fomc-projections-for-the-federal-funds-rate/
- 28. Stooq, https://stooq.pl/
- 29. The Investopedia Team, Reasure E., Munichiello K., What Is Quantitative Easing (QE), and How Does It Work? „Investopedia”, https://www.investopedia.com/terms/q/quantitative-easing.asp
- 30. United States' share of global gross domestic product (GDP) adjusted for purchasing power parity (PPP) from 2018 to 2028. "statista", https://www.statista.com/statistics/270267/united-states-share-of-global-gross-domestic-product-gdp/
- 31. The 1969 Bear Market. "StockInvesting.today", https://stockinvesting.today/
- 32. Yardeni E., Central Banks: Monthly Balance Sheets. Central Banks: Monthly Balance Sheets. "Yardeni Research, Inc.", https://www.yardeni.com/pub/peacockfedecbassets.pdf
- 33. von Hein M., Rocznica 9/11: „Wojna z terroryzmem“ i jej skutki dla świata. "DW", https://www.dw.com/pl/rocznica-9-11-wojna-z-terroryzmem-i-jej-skutki-dla-%C5%9Bwiata/a-59147397
- 34. Wapshot N., Keynes kontra Hayek. Spór, który zdefiniował współczesną ekonomię. Wydawnictwo Studio EMKA Warszawa.
- 35. Willimas W., Scott G., Timeline of U.S. Stock Market Crashes. The most economically impactful crashes within the last 100 years. "Investopedia", https://www.investopedia.com/timeline-of-stock-market-crashes-5217820
- 36. Wojewódka M., Cykle, a społeczeństwo, giełda i koniunktura gospodarcza. Ridero. Kraków.
- 37. Wojewódka M., Naciągające zagrożenia i wojny, a historia matematyczna. Polska i świat, lata: 1754 - 2038. Ridero. Kraków.