W ubiegłym roku w Niemczech doszło do wzrostu liczby przestępstw z użyciem przemocy dokonanych na tle antysemickim. Jak wynika z opublikowanych pod koniec lutego br. danych federalnego MSW w odpowiedzi na zapytanie deputowanych Die Linke na ten temat, odnotowano ich 88 wobec 63 w 2021 r. Ogólna liczba przestępstw wyniosła 2639 (w 2021 r. – 3028). Obejmuje ona jednak dane związane z zakończonymi postępowaniami, więc zapewne znacznie wzrośnie (świadczą o tym statystyki z trzeciego kwartału ub.r., które są większe o ponad 100% względem tych ogłoszonych wstępnie). Tendencję wzrostową można zauważyć od wielu lat. Dla porównania w 2012 r. odnotowano 1374 przestępstw, w tym 41 z użyciem przemocy.
Niemcy są świadome problemu antysemityzmu (zob. Odcienie niemieckiego antysemityzmu). Świadczy o tym m.in. przyjęcie przez rząd RFN 30 listopada 2022 r. „Narodowej strategii przeciwko antysemityzmowi i na rzecz życia żydowskiego” (zob. Nationale Strategie gegen Antisemitismus und für jüdisches Leben). Wszystkie państwa członkowskie są zobowiązane do przedstawienia krajowych strategii w tym zakresie, gdyż jest to wytyczna UE.
Niemiecki dokument definiuje pięć obszarów, w których strategia ma być realizowana: 1) gromadzenie danych statystycznych i badania, 2) edukacja jako prewencja przeciwko antysemityzmowi, 3) polityka pamięci, świadomość historyczna i upamiętnianie, 4) represyjne zwalczanie antysemityzmu i bezpieczeństwo, 5) teraźniejszość i historia społeczności żydowskiej w Niemczech. Berlin chce przeciwdziałać antysemityzmowi w ramach zarówno niemieckiego porządku prawnego, jak i działań międzynarodowych (zob. Aneks 1). Wskazano również na dobre praktyki z już realizowanych w RFN projektów walki z tym problemem (zob. Aneks 2).
Jednym z głównych elementów strategii jest postulat wzmocnienia roli szkół w procesie edukacji historycznej młodych Niemców. Z badań dotyczących wiedzy młodzieży z zakresu polityki pamięci wynika, że tylko 24% ankietowanych twierdzi, że czas narodowego socjalizmu zajmuje szczególnie ważne miejsce w historii (cały kontekst drugiej wojny światowej wskazało 58% respondentów – badanie MEMO-Jugendstudie, luty 2023 r.). W dokumencie podkreślono konieczność stosowania nowych metod nauczania o zagładzie Żydów, m.in. z uwagi na coraz mniejszą liczbę żyjących bezpośrednich świadków Holokaustu oraz wyzwania związane z coraz bardziej zróżnicowanym etnicznie społeczeństwem. Jednym z zaleceń jest także zwiększenie nacisku na naukę o społeczności żydowskiej w Niemczech po 1945 r. Postuluje się również wzmożenie dbałości o miejsca pamięci o Holokauście (rozumiane jako miejsca wydarzeń i miejsca nauki o nim). Ponadto uwypukla się przekonanie, że „świadomość historyczną buduje także zbiorowa odpowiedzialność kolejnych pokoleń”, a Holokaust pozostanie związany z niemieckimi korzeniami, co jest bardzo ważne dla dzisiejszego społeczeństwa migracyjnego.
Dokument odwołuje się do roboczej definicji antysemityzmu przyjętej przez Międzynarodowy Sojusz na rzecz Pamięci o Holokauście (IHRA). W strategii zapowiedziano ewaluację realizacji strategii do końca 2023 r. i systematyczny monitoring poszczególnych obszarów.
Komentarz
- Niemcy traktują problem antysemityzmu jako zagrażający całemu społeczeństwu i demokracji. Przyjęty dokument ma pomóc zwalczać przejawy wrogości wobec Żydów we wszystkich grupach społecznych i zawodowych. Takie postrzeganie antysemityzmu wynika zarówno z doświadczeń historycznych, jak i z obserwowanej w RFN w ostatnich latach wzrostowej tendencji przestępstw na tym tle.
- Systematyczne zwiększanie się liczby ataków o takim charakterze uderza w wizerunek RFN jako państwa skutecznie walczącego z przejawami antysemityzmu. Dla Niemców jest to szczególnie ważne ze względu na historię i niemieckie przekonanie o wzorcowym rozliczeniu się z nazizmu. Berlin będzie forsował, by rozwiązania podobne do tych wymienionych w strategii i części stosowanych w RFN narzędzi (np. urząd pełnomocnika ds. walki z antysemityzmem czy sposób zbierania danych statystycznych dotyczących przestępstw antysemickich) były przyjęte na poziomie europejskim.
- Największym ujętym wprost w strategii wyzwaniem jest utrzymanie dotychczasowego modelu kultury pamięci wśród młodego pokolenia Niemców, zwłaszcza w obliczu coraz większego odsetka osób z pochodzeniem migracyjnym, w tym spoza europejskiego kręgu kulturowego. Współczesne pokolenie uczniów ma zdecydowanie większy dystans do rozliczania się z nazistowską przeszłością, a podręczniki szkolne, z których dzieci czerpią wiedzę, są często niepełne lub pobieżnie przedstawiają zagadnienia antysemityzmu. Świadczą o tym wyniki badań młodzieży w wieku 16–25 lat przeprowadzone przez pracowników Uniwersytetu w Bielefeld (MEMO-Jugendstudie, opublikowane w lutym 2023 r.), w których największa część respondentów (35%) twierdzi, że historia ich własnej rodziny nie jest częścią niemieckiej kultury pamięci (26% wskazuje przeciwnie), tylko 49% badanych bezbłędnie podaje daty trwania rządów narodowego socjalizmu w Niemczech – 31% wskazało je błędnie lub niepełnie, a 12% odpowiedziało, że ich nie zna.
- Oprócz określenia celów i narzędzi walki z antysemityzmem zadaniem strategii jest także budowanie pozytywnego przekazu o społeczności żydowskiej w Niemczech. Władze RFN dążą do wykazania różnorodności przejawów życia żydowskiego w szerokim kontekście, nieograniczającym się do Holokaustu i antysemityzmu. Dokument podkreśla konieczność wzmocnienia i uwidocznienia obecności społeczności żydowskiej w społeczeństwie RFN, w tym w ramach systemowego wsparcia dla działających w kraju organizacji żydowskich, zwłaszcza tych zajmujących się dziećmi i młodzieżą. W Niemczech żyje obecnie ok. 250 tys. Żydów, z czego ok. 100 tys. jest członkami gmin żydowskich. W 23 regionalnych stowarzyszeniach należących do Centralnej Rady Żydów w RFN jest skupionych 108 gmin. Największe z nich znajdują się w Berlinie (ok. 11 tys. członków), Monachium (8 tys.) i Düsseldorfie (7 tys.). Kluczowa dla powiększenia się diaspory żydowskiej po zjednoczeniu Niemiec była masowa imigracja Żydów z państw byłego Związku Radzieckiego. Od 1990 do 2017 r. przybyło do RFN 232 tys. osób (z żyjących tam obecnie 250 tys. osób narodowości żydowskiej).
- Ze względu na federalną strukturę Niemiec największa część zadań związanych ze zwalczaniem przejawów antysemityzmu oraz wspieraniem społeczności żydowskiej jest realizowana w poszczególnych krajach związkowych...
