W życiu pewne są trzy rzeczy: śmierć, podatki i to, że nie będziemy zadowoleni z wysokości swojej emerytury. Władza ustawodawcza nie jest w stanie uchronić nas od śmierci, nie jest zainteresowana ściągnięciem z nas obowiązku podatkowego, ale postanowiła zaproponować obywatelom formę oszczędzania, która z założenia ma zapewnić nam godną emeryturę. Mowa oczywiście o Pracowniczych Programach Kapitałowych, czyli PPK. Niniejszy artykuł jest odpowiedzią na 2 istotne pytania: jak z tej formy skorzystać i czy warto?
Bolesna prawda jest taka, że nie odkładając więcej niż to, co z naszej pensji pracodawca odprowadza do ZUS, będziemy skazani na drastyczne obniżenie standardu życia po przejściu na emeryturę. Już teraz wysokość świadczeń wypłacanych przez ZUS jest dla zdecydowanej większości niezadowalająca, a fakty są takie, że w przyszłości pierwszy filar będzie zapewniał znacznie niższą emeryturę (o czym przekonasz się patrząc na wykres nr. 1). Istnieje wiele możliwości zakopania dziury, która w naszych finansach powstanie w momencie, gdy ostatnią pensję zastąpi pierwsza wypłata dla emeryta. Niektórzy będą zmuszeni dorabiać do emerytury (lub będą robić to z własnej chęci, a nie z konieczności). Osoby, które zawczasu zdecydują się na samodzielne, regularne odkładanie, będą w stanie żyć z własnych oszczędności. Inni wspomogą się oszczędnościami zgromadzonymi poprzez takie formy jak IKE (Indywidualne Konta Emerytalne), IKZE (Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego) czy PPE (Pracownicze Programy Emerytalne). Pracownicze Programy Kapitałowe (PPK) są kolejnym sposobem na oszczędzanie w ramach III filaru emerytalnego.
Czy warto?
Abyś mógł odpowiedzieć na pytanie „czy warto”?” musisz sam przeanalizować to, jak działa ta forma oszczędzania. Mechanizm oszczędzania w ramach PPK opiera się w pierwszej kolejności na wpłatach, które pochodzą z trzech źródeł:
- Pracownik – możliwość zadeklarowania składki w wysokości 0,5(2,0)-4,0% wynagrodzenia brutto
- Pracodawca – możliwość zadeklarowania składki w wysokości 1,5-4,0% wynagrodzenia brutto
- Budżet Państwa – 250 zł w ramach jednorazowej premii powitalnej + 240 zł w ramach premii rocznej
Dolna granica w przypadku pracownika i pracodawcy wynika z wkładu minimalnego, który może być dobrowolnie zwiększony do poziomu 4% wynagrodzenia brutto. W przypadku pracownika wkład minimalny wynosi 0,5-2,0%, przy czym warunkiem wkładu mniejszego niż 2,0% jest osiągnięcie w danym miesiącu wynagrodzenia na poziomie nie wyższym niż 1,2-krotność minimalnego wynagrodzenia w gospodarce. Inny z istotnych warunków dotyczy rocznej dopłaty z budżetu, która przyznawana będzie wyłącznie w sytuacji, gdy w danym roku łączna wysokość wpłat od pracownika i przedsiębiorcy będzie nie niższa niż kwota wpłat podstawowych (3,5%) od 6-krotności minimalnego wynagrodzenia w roku, za który dopłata jest należna (uczestnicy, których wpłaty podstawowe są niższe niż 2% muszą zgromadzić co najmniej 25% tej kwoty). Wpłatę powitalną otrzymają z kolei pracownicy, którzy przez co najmniej 3 pełne miesiące będą uczestnikami PPK i za co najmniej 3 miesiące dokonają wpłat podstawowych.
Środkami zgromadzonymi w PPK zarządzać będzie instytucja finansowa wskazana przez pracodawcę. Limit opłat nałożonych przez nią na uczestnika nie może przekroczyć 0,6% aktywów netto zgromadzonych w PPK (w skali roku). Nasze środki ulokowane zostaną w funduszu zdefiniowanej daty, czyli takim, z którego wypłaty zostaną uruchomione w momencie ukończenia przez nas 60 roku życia.
Na fundusz składać się będzie część dłużna i część udziałowa, które w dużym uproszczeniu możemy określić jako: inwestycję w obligacje i inwestycję w akcje. W miarę zbliżania się do wieku emerytalnego udział części dłużnej będzie rosnąć, a części udziałowej maleć. Takie rozwiązanie ma na celu zmniejszanie ryzyka portfela w miarę zbliżania się do emerytury z PPK. Udział aktywów ryzykownych (część udziałowa) w okresie powyżej 20 lat od zdefiniowanej daty funduszu może wynosić od 60% do 80% środków i w kolejnych okresach będzie stopniowo spadać (patrz wykres 2.), by w momencie osiągnięcia przez uczestnika 60 roku życia osiągnąć poziom 0-15%. Emerytura z PPK będzie wypłacana przez kolejne 10 lat i w tym czasie środki zgromadzone na koncie będą w dalszym ciągu reinwestowane z udziałem instrumentów dłużnych (bezpieczniejszych) na poziomie 85-100%.
W momencie osiągnięcia przez nas 60 roku życia możemy wypłacić 25% środków zgromadzonych w funduszu bez konieczności zapłaty podatku. Jeśli będziemy chcieli wypłacić całość środków, to od 75% środków odprowadzimy podatek od dochodów kapitałowych. Podatku tego unikniemy jeśli zdecydujemy się na wypłatę tej części (lub całości środków) w min. 120 ratach miesięcznych.
Jako, że środki z PPK stanowią naszą własność prywatną (i podlegają dziedziczeniu), istnieje możliwość skorzystania z nich przed osiągnięciem 60 roku życia. Do 25% z nich możemy wykorzystać w przypadku poważnej choroby własnej, współmałżonka lub dziecka, bez konieczności zwrotu środków do funduszu. Całość środków możemy wykorzystać na wpłatę kapitału własnego przy zakupie mieszkania, z koniecznością zwrotu środków do funduszu w ciągu 15 lat. W innych przypadkach przedwczesna wypłata środków z funduszu będzie wiązać się z koniecznością zwrotu wpłat z budżetu Państwa, transferu 30% wpłat pracodawcy na nasze konto w ZUS i zapłatą podatku od zysków kapitałowych od pozostałej części środków w funduszu.
Na pytanie „czy warto?” każdy z przyszłych emerytów musi odpowiedzieć sobie sam. W mojej ocenie PPK to projekt, w którym opłaca się uczestniczyć. Dodatkowe środki wpłacane na nasze konto przez pracodawcę i z budżetu państwa stanowią bowiem dźwignię finansową dla naszych oszczędności, której nie będziemy w stanie osiągnąć przy samodzielnym odkładaniu na emeryturę (do którego większość pracujących i tak nie jest w stanie się zmusić). Jej efekt będzie najbardziej odczuwalny przez osoby o najniższych dochodach, gdyż w ich przypadku suma wpłat na konto PPK może być nawet ponad 4-krotnie wyższa od własnego wkładu! Biorąc pod uwagę zapowiedzi znaczącego wzrostu minimalnego wynagrodzenia w najbliższych latach jest to fakt, którego nie należy bagatelizować.
Jak zapisać się do PPK?
Pracownicze Programy Kapitałowe zostały utworzone w taki sposób, by więcej wysiłku kosztowało wypisanie się z nich niż dołączenie. Z tego względu zapisanie się do PPK nie wymaga od nas żadnych działań – do programu obowiązkowo zapisuje nas nasz pracodawca, o ile w wymaganym terminie nie zadeklarujemy braku chęci uczestnictwa. Co więcej, taką deklarację należy składać co 4 lata, gdyż jest to okres, po którym automatycznie zostalibyśmy włączeni do Programu.
Od powyższej reguły istnieją dwa wyjątki. Pracownicy powyżej 55 roku życia uczestniczą w PPK na własny wniosek, co oznacza, że pracodawca nie zapisze ich do Programu automatycznie. Z kolei pracownicy powyżej 70 roku życia nie mają możliwości zapisania się do PPK.
W związku z powyższym, pytanie „jak dołączyć” sprowadza się do w rzeczywistości do dwóch kwestii: „czy dołączysz” i „kiedy dołączysz do PPK”?
Kto ma możliwość uczestnictwa w PPK?
Pracownicze Programy Kapitałowe nie są opcją dla każdego. Zgodnie z ustawą, do PPK mogą dołączyć pracownicy w wieku 18-70 lat zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej, umowy agencyjnej, czy też pracownicy wykonujący pracę nakładczą.
O ile dla pracowników Program jest dobrowolny, to dla pracodawców uczestnictwo jest obowiązkowe, z kilkoma wyjątkami. To właśnie tutaj musimy szukać odpowiedzi na pytanie czy mamy/będziemy mieć możliwość przystąpienia do PPK.
Pierwszy wyjątek stanowią mikroprzedsiębiorcy (poniżej 10 pracowników), w przypadku których wszyscy pracownicy złożą deklaracje o rezygnacji z wpłat. Drugi to firmy prowadzące Pracownicze Programy Emerytalne, naliczające i odprowadzające składki podstawowe do PPE w wysokości co najmniej 3,5% dla min. 25% zatrudnionych. Brak konieczności uczestnictwa w PPK dotyczy także samozatrudnionych (osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą), o ile nie zatrudniają oni osób będących osobami zatrudnionymi w rozumieniu ustawy o PPK. Ostatnim wyjątkiem są osoby fizyczne, które zatrudniają, w zakresie niezwiązanym z prowadzoną działalnością gospodarczą tego podmiotu, inną osobę fizyczną, w zakresie niezwiązanym z działalnością gospodarczą tej osoby (np. osoby zatrudniające opiekunki do dzieci lub dorywczą pomoc domową).
Kiedy możesz zacząć oszczędzać w PPK?
Teoretycznie momentem wystartowania PPK, biorąc pod uwagę obowiązki pracodawców, był lipiec 2019 roku. Był to termin, w którym ustawa objęła firmy zatrudniające przynajmniej 250 pracowników. Nie oznacza to jednak, że wszystkie osoby pracujące w takich firmach już od kilku miesięcy odkładają pieniądze na kontach PPK. Termin na podpisanie przez pracodawcę z instytucją finansową umowy o zarządzanie PPK minął bowiem dopiero 25 października, a umowy o prowadzenie PPK mogły być podpisywane do 12 listopada (do połowy października takie umowy podpisało 60% zobligowanych podmiotów). W rzeczywistości sektor dużych przedsiębiorstw w całości pojawia się w PPK dopiero w listopadzie, co oznacza, że spora część pracowników pierwsze składki odprowadzi w grudniu, pomniejszając swoją listopadową pensję netto. Pierwszym uczestnikom PPK udało się to zrobić we wrześniu (z sierpniowej pensji).
Jeśli pracujesz w firmie zatrudniającej 50-250 osób, to oszczędzać w PPK zaczniesz najpóźniej od majowej pensji za rok 2020. Terminem wprowadzenia PPK dla średnich przedsiębiorców jest 1 stycznia 2020 r., termin na podpisanie umowy o zarządzanie PPK upływa 24 kwietnia 2020 r., a na podpisanie umowy o prowadzenie PPK 11 maja 2020 r. Konieczność wprowadzenia PPK przez małych przedsiębiorców (20-50 pracowników) pojawi się 1 lipca 2020 r. – będą oni mieli czas na podpisanie umowy o zarządzanie PPK do 11 listopada 2020 r. i umowy na prowadzenie PPK do 28 października 2020 r. Pozostałe podmioty objęte ustawą (w tym jednostki sektora finansów publicznych) mają obowiązek wejść do PPK od 1 stycznia 2021 r. – w ich przypadku terminy na podpisanie odpowiednich umów mijają 11 maja 2021 r. i 26 kwietnia 2021 r.
Termin podpisania umowy o prowadzenie PPK w danym segmencie przedsiębiorców jest ostatecznym terminem, w którym Ty jako pracownik możesz rozpocząć oszczędzanie w PPK. Data wejścia danego przedsiębiorcy pod skrzydła ustawy o PPK jest z kolei najwcześniejszym momentem, gdyż przedsiębiorcy z danego segmentu nie mogą dołączyć do PPK wcześniej niż przewiduje harmonogram. Wyjątkiem są tutaj firmy zrzeszone w ramach grupy kapitałowej. Mają one możliwość zawierania umów o zarządzanie i umów o prowadzenie PPK w terminie, w którym ustawa ma zastosowanie w stosunku do podmiotu zatrudniającego, który zatrudnia największą liczbę osób zatrudnionych w tej grupie kapitałowej.
W przypadku każdej z grup przedsiębiorców istotną kwestią jest jeszcze okres zatrudnienia. Zgodnie z ustawą, pracodawca jest zobowiązany do zapisania nas do PPK po upływie trzeciego miesiąca zatrudnienia w podmiocie zatrudniającym (nie później niż do 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym upłynął termin 3 miesięcy zatrudnienia). Oznacza to, że nie mamy możliwości dołączenia do PPK w okresie pierwszych 3 miesięcy pracy w danej firmie.
