Dla większości inwestorów złoto jest synonimem bezpiecznego aktywa, będącego pewną inwestycją w czasie politycznej i gospodarczej niepewności. Jest tzw. bezpieczną przystanią lub też, tłumacząc dosłownie z angielskiego określenia safe heaven – bezpiecznym niebem. Złoto ma jednak dwa oblicza. Kruszec najpierw zostaje wydobyty. Inwestor nie musi posiadać jego fizycznej formy, a jedynie kontrakt terminowy. Jednak, co tak naprawdę kryje się za rynkiem złota, widzianym z perspektywy inwestora?
ZROZUMIEĆ RYNEK ZŁOTA
Chyba najlepszym wstępem do zrozumienia praw, jakimi rządzi się ten specyfczny rynek, jest przyjrzenie się jego historii. Pomocna w tym będzie książka Złoty spisek. Jej autor, Ferdynand Lips, twierdzi, że to historia ukształtowała rynek złota i współczesny system monetarny. Od ponad 6000 lat złoto jest obiektem pożądania, począwszy od starożytnych inwestorów, po dzisiejszych spekulantów handlujących kontraktami cfd. Złoty kruszec jest protoplastą współczesnych walut. Był także materiałem, z którego wyrabiano waluty już w Starożytnej Grecji.
Nie trzeba jednak cofać się do tak odległych czasów, ponieważ szlachetny metal odgrywał również ważną rolę w XIX i XX w. Wystarczy przypomnieć sobie standard złota, który był przykładem pierwszego w historii systemu walutowego. Obowiązywał na przełomie XIX/XX wieku (1870-1914), aż do wybuchu I wojny światowej. Wytworzył się w naturalny sposób bez uprzednich konferencji i debat. Parytet złota (dana jednostka pieniądza miała swój odpowiednik w określonej wadze złota) wprowadzał stabilizację, której potrzebował świat w obliczu nadchodzących wojen. Niestety, system nie przetrwał, gdyż w 1914 wybuchła I wojna światowa. Strony międzynarodowego konfliktu zbrojnego, porzuciły mechanizmy polityki pieniężnej i standardu złota na rzecz interwencjonizmu państwowego.
Upadek standardu waluty złotej jest głównym argumentem krytyków. Natomiast wśród zwolenników standardu złota jest były Prezes fed – Alan Greenspan. Dla niego to właśnie złoto jest formą ubezpieczenia w dzisiejszych czasach.
Nikt nie odrzuci złota jako formy zapłaty albo uregulowania zobowiązań. Instrumenty kredytowe i waluty fducjarne opierają się na zaufaniu. Złoto i srebro są jedynymi walutami, które mają wartość wewnętrzną. Zawsze tak było. Nikt nie kwestionuje ich wartości, to zawsze były cenne towary, z których monety bito już 600 lat p.n.e w Azji Mniejszej.
ZŁOTE REZERWY
Choć system złotej waluty upadł, to współczesne banki centralne posiadają znaczące rezerwy tego kruszcu w swoich skarbcach. Obok pieniądza papierowego, to właśnie złota rezerwa jest wyznacznikiem stabilności skarbca państwowego. Według majowego raportu World Gold Council największą rezerwę posiadają Stany Zjednoczone – 8133,5 ton złotego kruszcu. W stosunku do krajów wiodących takich jak usa, Niemiec (3,374 tony), Włoch (2,451 ton), Polska znajduje się w tyle stawki, z zaledwie 103 tonową rezerwą, z której jedynie 5% przechowywane jest na terenie Polski.
POPYT I PODAŻ
Kiedy chcemy omówić rynek złota fzycznego i papierowego, musimy odpowiedzieć sobie na pytania. Czy złoto rządzi się prawem popytu i podaży, a także jaka jest między nimi zależność? Odpowiedź znajdziemy w najnowszych danych dotyczących jego produkcji. Łącznie, w IIQ 2017 kopalnie wyprodukowały 791,2 tony złotego kruszcu. Popyt w tym samym kwartale wyniósł 953,4 tony w stosunku do 1 065,9 ton podaży. Wykres pokazuje spadek popytu na złoto do analogicznego okresu w ubiegłym roku (10% spadek).
Podaż w IIQ 2017 była również mniejsza niż w ubiegłym roku (w okresie analogicznym) – spadek o 8%.
SKĄD WZIĘŁY SIĘ KONTRAKTY TERMINOWE NA ZŁOTO?
Rozwój rynku złota papierowego nastąpił w 1971 r. – po upadku systemu z Bretton Woods. Ówczesny prezydent USA, Richard Nixon uwolnił ceny złota od dolara. Rosło zainteresowanie rynkiem, powstawało coraz więcej kopalni i rafnerii, które potrzebowały nakładów fnansowych, by uruchomić produkcję. Stąd też, banki zgodziły się przyznawać im kredyty, nie w dolarach, ale w złocie. Te zaś miały być również spłacane kruszcem, włącznie z odsetkami, które były znacznie niższe, niż te w przypadku kredytów walutowych. Ten proces dał zielone światło dla kontraktów na złoto. Banki posiadające dokumentację ilości posiadanego złota, rozpoczęły obrót posiadanymi papierami. Konsekwencją tego była regulacja rynku złota papierowego. W 1987 roku powstała organizacja London Bullion Market Association (Stowarzyszenie Londyńskiego Rynku Kruszców). Instytucja ta akredytuje producentów metali szlachetnych, stojąc na straży standardów jakości i bezpieczeństwa rynku złota i innych kruszców.
SKĄD BIERZE SIĘ ZŁOTO FIZYCZNIE?
Złoto w fzycznej postaci występuje w skałach litych. Stąd też, jego wydobycie nie jest prostym i tanim procesem. Choć złoto wydobywane jest w około 90 krajach na świecie, to tak naprawdę 10 z nich stanowi potęgi produkcyjne. Na szczycie złotej piramidy w 2016 roku uplasowały się Chiny, z wydobyciem 455 ton. Co ciekawe, Państwo Środka dopiero w 2015 roku zaktualizowało dane dotyczące posiadanych rezerw złota (przez 6 lat dane te nie były publikowane, do czego zobowiązuje mfw). Za Chinami, największymi producentami złotego kruszcu są kolejno: Australia (270 ton w 2016), Rosja (250 ton w 2016), Stany Zjednoczone (209 ton w 2016), Kanada (170 ton w 2016).
Na świecie sankcjonowany rynek złota fzycznego to działające w oparciu o koncesje kopalnie i rafnerie. Najlepiej prosperującą na świecie kopalnią w 2016 roku była kanadyjska Barrick Gold. Kopalnia z siedzibą w Toronto, należąca do World Gold Council, prowadzi wydobycie złotego kruszcu na czterech kontynentach. W 2016 roku Barrick Gold wydobyła łącznie 5,52 milionów uncji złota. Kanadyjska kopalnia notowana jest także na tamtejszej giełdzie.
Skoro sama Barrick Gold rocznie produkuje tyle złota, to zastanawiające jest: ile kruszcu wydobyła już cała ludzkość? Choć liczby działają na wyobraźnię, warto to dosadnie zobrazować. Do tej pory wydobyto 186,700 ton złota. Gdybyśmy chcieli ująć w całość wyprodukowane złoto, to utworzyłaby nam się wówczas bryła o wymiarach 21,3m x 21,3m (Grafka 2).
CZY WSZYSTKO JEST LEGALNE?
Jak każdy surowiec, złoto jest aktywem pożądanym i cennym, stąd też nie każdy może pozwolić sobie na jego posiadanie. Obok legalnie działających kopalni, przez lata rozwijała się tzw. szara strefa. Jej epicentrum stanowią państwa słabo rozwinięte, o skomplikowanej sytuacji politycznej. Nielegalne kopalnie działają głównie w krajach Afryki i Ameryki Południowej.
Sercem nielegalnego wydobycia kruszcu jest kolumbijska Antioquia, która już w czasach kolonialnych miała być mitycznym El Dorado dla hiszpańskich konkwistadorów. Kolumbijska szara strefa wydobywcza przynosi rocznie 7 miliardów dolarów przychodu. Do kogo należą te przychody? Do grup przestępczych – kolumbijskich bojówkarzy, którzy niegdyś żyli głównie z przemytu kokainy, dziś ich biznes to przysłowiowa i dosłowna żyła złota.
Kto na tym cierpi? Najbiedniejsi obywatele Kolumbii. Katorżnicza praca w prymitywnych kopalniach, niskie wynagrodzenie i życie w ciągłym strachu. W Kolumbii nie mówi się głośno o tym, co nie jest legalne, obywatele milczą, zastraszani przez opozycyjne rządowi kolumbijskiemu grupy bojówkarzy. Złoto dla kolumbijskich partyzantów należących do farc (Rewolucyjne Siły Zbrojne Kolumbii) jest cenniejsze niż kokaina. Handel złotem pochodzącym z nielegalnych kopalni przynosi pięć razy większe zyski, niż handel narkotykiem. Carlos Mario Alvarez – jeden z wydobywających złoto w Kolumbii krótką wypowiedzią podsumował funkcjonowanie złotego biznesu w państwie:
Musisz im zapłacić. Jeśli tego nie zrobisz, to zabiją cię.
KOPALNIE ZŁOTA Z PROBLEMAMI
Budowa, bądź też rozwój kopalni, to przedsięwzięcie, które wiąże się z zagadnieniami takimi jak: badania geologiczne, ochrona środowiska, prawa pracownicze. Niejednokrotnie, największe spółki wydobywające złoto spotykały się z protestami ekologów i lokalnych społeczności. Przykładem mogą być te znajdujące się w kanadyjskich prowincjach Ontario i Quebec. Mieszkańcy tych rejonów oskarżają rząd o grabież kanadyjskiego bogactwa naturalnego i sprzedaż terenów wydobywczych zagranicznym koncernom.
Strajki wpływają negatywnie na obraz przedsiębiorstw wydobywczych, a co za tym idzie na ceny akcji spółek. Warto w tym miejscu wspomnieć kopalnię złota i miedzi – Grasberg, należącą do amerykańskiego koncernu Freeport-McMoRan, notowanego na nowojorskiej giełdzie. W 2016 rozpoczął się strajk pracowników kopalni. Władze Grasberg oskarżane były o łamanie praw pracowników, niszczenie środowiska naturalnego i błędy przy produkcji metalu szlachetnego. Po tygodniu od rozpoczęcia fali strajków, akcje Freeport-McMoRan traciły już 7%.
Inwestorzy chętnie handlują na kontraktach terminowych na złoty kruszec. Jednak, form inwestowania w szlachetny metal jest znacznie więcej. Jeśli podejmiemy się jakiejkolwiek formy inwestycji: kontrakty cfd, akcje spółek wydobywczych, forma fizyczna, warto pamiętać, że rynek złota jest bardzo złożony. Złoto jest aktywem, o którego burzliwej historii i wydobyciu wie niewielu. To, co dzieje się w kopalniach – zmniejszająca się podaż oraz międzynarodowa sytuacja, mają wpływ na rynek złotego kruszcu. Handlując na złocie, warto brać pod uwagę wymienione fundamenty w analizie rynkowej. ■
