19 grudnia, po miesiącach prac i pomimo dużych kontrowersji pomiędzy państwami członkowskimi, unijnej radzie energetycznej udało się porozumieć w sprawie limitów cen gazu na europejskich giełdach. Decyzję poparła zdecydowana większość państw członkowskich – od głosu wstrzymały się krytyczne wobec pomysłu Austria i Holandia, a przeciw były tylko Węgry. Uzgodniono tym samym tymczasowy mechanizm korygujący rynek gazu (market correction mechanism – MCM). Ma on być stosowany od 15 lutego 2023 r. przez rok na TTF i innych unijnych giełdach gazu (chyba że KE zdecydowałaby się którąś z nich wyłączyć) w przypadku kontraktów na dostawy surowca: miesięcznych, dwu- i trzymiesięcznych oraz rocznych. Nie obejmie natomiast spotowych transakcji śróddziennych i dnia następnego oraz transakcji pozagiełdowych (OTC).
Mechanizm korygujący ma być automatycznie aktywowany, gdy cena kontraktów miesięcznych na giełdzie TTF w Holandii przekroczy poziom 180 euro/MWh przez trzy kolejne dni robocze i gdy jednocześnie przez ten sam okres będzie ona o ok. 35 euro wyższa niż cena referencyjna gazu skroplonego na światowych rynkach.
Za uruchomienie mechanizmu ma odpowiadać Agencja ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER), która ma na bieżąco obserwować sytuację i informować, jeśli wystąpi konieczność korekty działania rynku UE. Od momentu uruchomienia mechanizmu na giełdach nie powinno dochodzić do transakcji powyżej tzw. dynamicznego limitu, tj. publikowanej przez ACER ceny referencyjnej na rynkach LNG plus 35 euro (w przypadku cen poniżej 145 euro/MWh ustalonej na poziomie 180 euro).
Limit cenowy ma obowiązywać przez co najmniej 20 dni roboczych, o ile nie zostanie wcześniej dezaktywowany lub zawieszony. MCM przestaje obowiązywać automatycznie, jeśli po 20 (lub więcej) dniach ceny referencyjne LNG utrzymują się przez trzy kolejne dni na poziomie poniżej 145 euro/MWh. Dezaktywacja powinna też nastąpić w razie ogłoszenia na rynku gazu stanu nadzwyczajnego w skali regionalnej lub w całej UE, który może prowadzić do racjonowania surowca.
Mechanizm korygujący może także zostać zawieszony, jeżeli wystąpią zakłócenia w funkcjonowaniu europejskiego rynku gazu lub pojawią się ryzyka takich zakłóceń. W szczególności ma to mieć miejsce w przypadku zdarzeń wpływających na bezpieczeństwo dostaw surowca, w tym związanych z możliwym:
- spadkiem importu LNG do UE;
- niewypełnianiem celów ograniczania zużycia gazu w czasie ich obowiązywania i/lub wzrostem zużycia surowca (o 15% w ciągu miesiąca lub o 10% w ciągu dwóch kolejnych miesięcy);
- ograniczaniem wewnątrzunijnych przepływów gazu;
- zakłóceniem funkcjonowania giełd energii i gazu, w tym znaczącym ograniczeniem transakcji na TTF w ciągu miesiąca;
- pogłębianiem się różnic cen pomiędzy giełdami unijnymi a innymi rynkami światowymi, w tym w Azji i USA;
- wpływem na ważność istniejących – w tym długoterminowych – kontraktów na dostawy gazu.
Przed uruchomieniem mechanizmu Europejski Bank Centralny, Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA) oraz ENTSO-G i Gas Coordination Group mają przeprowadzić dodatkową, pogłębioną ocenę jego wpływu na europejski rynek, bezpieczeństwo dostaw i stabilność finansową UE. Pierwsza, wstępna ocena ESMA i ACER ma zostać opublikowana do 23 stycznia 2023 r.
Znaczenie polityczne…
Zgodę państw UE na wdrożenie limitów cen w transakcjach giełdowych osiągnięto po wielu tygodniach dyskusji i nieporozumień, podczas których propozycje ograniczeń przedstawiane przez Komisję Europejską spotykały się z krytyką większości państw, a kolejne rady energetyczne i spotkania przywódców członków wspólnoty nie przynosiły oczekiwanych rozstrzygnięć. Tym samym kończy jedną z największych wewnątrzunijnych kontrowersji dotyczących polityki energetycznej UE w ostatnich latach. Porozumienie jest więc samo w sobie sukcesem politycznym – pokazuje, że państwa członkowskie potrafią osiągnąć konsensus pomimo nieraz zasadniczych różnic oraz że wspólne działanie i spójność Unii w obliczu największego od dekad kryzysu na rynkach energetycznych ma dla przeważającej większości z nich znaczenie priorytetowe. Kompromis osiągnięto przede wszystkim dzięki gotowości wszystkich stron (poza Węgrami, tradycyjnie przeciwnymi wszelkim unijnym limitom i posunięciom nawet pośrednio wymierzonym w handel rosyjskimi surowcami) do jego wynegocjowania. Należy przy tym wspomnieć o dość niespodziewanym ustępstwie ze strony Niemiec, które – wbrew wcześniejszym działaniom i ewidentnemu sceptycyzmowi wobec interwencji – zagłosowały 19 grudnia za przyjęciem MCM. Wydaje się, że decyzja RFN podyktowana była nie tyle zmianą jej podejścia do kwestii limitu cenowego, co właśnie chęcią uniknięcia głębokich podziałów unijnych w tej kwestii. Ułatwiły ją z pewnością zapisy dotyczące ewentualnego zawieszenia działania mechanizmu w szeregu przypadków.
Nie bez znaczenia dla osiągnięcia porozumienia były też zabiegi prezydencji czeskiej w Radzie UE, która – postawiwszy sobie za punkt honoru doprowadzenie do przyjęcia limitu cen gazu przed końcem roku i swojej kadencji – zwoływała kolejne ekstraordynaryjne rady energetyczne. Na tej 19 grudnia zrezygnowała m.in. z podejmowania decyzji na ten temat zgodnie z zasadą jednomyślności. Wcześniej dążono do niej ze względu na kontrowersyjność zagadnienia, a nie wymogi prawne, gdyż tego typu ustalenia można było przegłosować kwalifikowaną większością głosów („za” musiało być co najmniej 15 z 27 państw). Wreszcie: dojście do konsensusu mógł przyspieszyć swoisty szantaż ze strony części członków – zwolenników limitów. Do czasu jego wynegocjowania zablokowali oni przyjęcie pakietu innych działań mających ułatwiać walkę ze skutkami kryzysu na rynku gazu i energii w UE. Chodziło m.in. o przepisy dotyczące wspólnych zakupów gazu i solidarności w przypadku kryzysu czy umożliwiające przyspieszenie procesu wydawania zgód na projekty związane z energią odnawialną....
