Artykuł jest kontynuacją serii o rozważaniach na temat heurystyk i błędów poznawczych, o których zapewne czytałeś w poprzednich wydaniach magazynu. Wtedy koncentrowaliśmy się na efekcie zakotwiczenia oraz efekcie wyniku. Tym razem skupimy się na efekcie pewności wstecznej.
Nazwa tytułowego błędu poznawczego wydaje się dość techniczna, ale w trafny sposób opisuje zjawisko, którego dotyczy. Efekt pewności wstecznej polega na zawyżaniu prawdopodobieństwa wydarzeń, które miały miejsce. W dość uproszczonej formie: przez efekt pewności wstecznej wnioskujemy, że wydarzenia, które miały miejsce, były najbardziej prawdopodobną z dostępnych opcji.
Wiedziałem, że tak będzie
Błąd wynika z dwóch czynników. Po pierwsze, wiedza jaką posiadamy na temat wydarzeń, które miały miejsce, jest najczęściej większa od wiedzy na temat alternatywnych wydarzeń, które mogły mieć miejsce. Po drugie, ludzie najczęściej błędnie pojmują zasady działania rachunku prawdopodobieństwa.
Absurd pewności wstecznej
Wyobraź sobie, że Legia Warszawa, która w tym roku będzie grać w fazie grupowej Ligi Mistrzów, zajmuje w swojej grupie miejsce premiujące awansem do kolejnej fazy rozgrywek. Teraz zapewne przytłaczająca większość osób powie, że taki scenariusz jest praktycznie niemożliwy. Natomiast, jeśli faktycznie by do niego doszło, patrząc wstecz, uznamy go za całkiem prawdopodobny – przecież skoro wyszli z grupy, musiało to być bardzo prawdopodobne!
To troszkę tak, jakby myśleć – skoro w ostatnim rzucie kostką wyrzuciłem 6, to znaczy, że był to najbardziej prawdopodobny wynik… – teraz rozumiesz absurd sytuacji. W przypadku rzutu rzetelną kostką, każdy wynik jest tak samo prawdopodobny. W dodatku wyrzucenie szóstki to 16,7% szans, a niewyrzucenie szóstki to 83.3%. Czy ktoś mógłby pomyśleć, że 6 było najbardziej prawdopodobną opcją? Przenieśmy ten przykład na inne sfery, np. trading, w którym prawdopodobieństwo jest niesłychanie ważnym elementem.
Można było to przewidzieć
Czy zdarzały Ci się sytuacje w których po zamknięciu pozycji na stracie, nagle zauważałeś, że ta pozycja nie mogła się udać, bo na przykład występowała silna strefa oporu? Często po nieudanej transakcji nagle dochodzimy do wniosku, że przecież można było przewidzieć, że rynek nie pójdzie w tę stronę. Jeśli np. otworzyliśmy długą pozycję kilkanaście pipsów przed poziomem, który później okazał się silną strefą oporu i w konsekwencji rynek skierował się w stronę naszego zlecenia Stop Loss, to możemy uznać, że skoro cena zawróciła, to była to najbardziej prawdopodobna opcja i dało się ją przewidzieć. Rzuć jeszcze raz okiem na powyższy przykład z kością, a później zastanów się nad powiedzeniem: mądry Polak po szkodzie.
Efekt możemy uzasadniać tym, że ludzie po prostu lubią mieć rację. Chcą dowartościowywać swoje ego. Kiedy jesteśmy skuteczni, jesteśmy podbudowani. Jednak podczas gdy coś nie poszło po naszej myśli, pocieszamy się, że w zasadzie mieliśmy rację, ale rynek nie dał zarobić. A przecież w tradingu nie chodzi o to, żeby mieć rację...
Efekt guru
Efekt pewności wstecznej rodzi jeszcze jeden problem. Stosunkowo łatwo stać się finansowym guru. Wystarczy tylko przewidzieć wydarzenie, którego większość się nie spodziewa, a później dać się ponieść rozgłosowi mediów. I nie mówię tutaj tylko o otwartych kanałach, takich jak np. fora internetowe. Wystarczy co jakiś czas zajrzeć na któryś z większych portali informacyjnych, by przeczytać informacje w stylu: Ekspert, który przewidział załamanie na rynku ropy, uważa, że czas sprzedawać akcje lub Trader, który kupił franka przed 15 stycznia 2015 prognozuje ostry zjazd kursu rubla.
Nie trzeba daleko sięgać wstecz, by dotrzeć do wydarzenia po którym często słyszeliśmy a-nie-mówiłem oraz wiedziałem-że-tak-będzie. Tym wydarzeniem było oczywiście referendum w sprawie Brexitu.
Pytanie brzmi: czy Brexit był bardziej prawdopodobną opcją od Bremain? Część osób z pewnością odpowie tak i przytoczy mnóstwo argumentów, które za tym przemawiają. Znacznie mniej osób zdecyduje się na odpowiedź brzmiącą nie, bo przecież rzeczywistość pokazała, że nie mają racji. Poniżej jeszcze dwa pytania, na które postaraj się odpowiedzieć samodzielnie.
- Czy rynek reaguje silniej na wydarzenia mniej prawdopodobne (nieoczekiwane) czy bardziej prawdopodobne (spodziewane)?
- Jaka była reakcja rynku na wyniki referendum w sprawie Brexitu?
Zasady rynku są proste. Weźmy za przykład decyzję banku centralnego w sprawie stóp procentowych. Jeśli 80% uczestników rynku uważa, że bank centralny podejmie decyzję o podwyżce stóp procentowych, to w przypadku podwyżki, reakcja rynku walutowego będzie mniejsza (zakres ruchu po ogłoszeniu decyzji będzie mniejszy), niż w sytuacji w której bank nie zdecyduje się na podwyżkę. Dzieje się tak dlatego, że w przypadku podwyżki stóp procentowych swoje pozycje na rynku będzie musiało dostosować 20% jego uczestników, natomiast w przypadku braku podwyżki informację będzie musiało zdyskontować 80%.
