W poniższym temacie tygodnia przedstawiamy, jak od czasu wejścia Polski do UE zmieniła się struktura wartości dodanej wytwarzanej przez polską gospodarkę.
W pierwszym kroku analizy spojrzeliśmy na Polską gospodarkę w tradycyjnym ujęciu, w którym aktywność ekonomiczną można podzielić na 4 sektory: rolnictwo i górnictwo, przemysł, usługi rynkowe (płatne) i usługi nierynkowe (usługi publiczne). Okazuje się, że od wejścia Polski do UE w 2004 r. struktura wartości dodanej nie zmieniła się istotnie. W 2022 r. rolnictwo i górnictwo odpowiadało za 5% wartości dodanej, przemysł za 30%, usługi rynkowe za 51%, a usługi nierynkowe za 15%, podczas gdy w 2004 r. było to odpowiednio 6%, 30%, 48% i 16%. Głębokie zmiany jakie zaszły w polskiej gospodarce przez ostatnie 20 lat sugerują jednak, że podział ten jest zbyt ogólny i w konsekwencji stanowi zbyt duże uproszczenie w analizie tego, jak zmieniła się struktura tworzenia wartości dodanej w Polsce.
Z tego powodu w drugim kroku przeanalizowaliśmy strukturę wartości dodanej w Polsce na wyższym poziomie szczegółowości, koncentrując się na 20 sekcjach PKD (litery od A do T). Jednocześnie analizowane dane zestawiliśmy z danymi dla Niemiec. Celem takiego porównania była próba odpowiedzi na pytanie, czy struktura polskiej gospodarki upodabnia się do struktury gospodarki niemieckiej. Z jednej strony można argumentować, że nie ma jednej optymalnej struktury gospodarki, gdyż każda gospodarka ma inne przewagi komparatywne. Z tego powodu struktura niemieckiej gospodarki nie musi być wzorem do naśladowania dla polskiej gospodarki. Z drugiej strony należy pamiętać, że Niemcy są największą gospodarką Europy, jednym ze światowym liderów w obszarze eksportu zaawansowanych technologii i głównym partnerem handlowym Polski. Stąd większa zbieżność struktury tworzenia wartości dodanej w Polsce i w Niemczech, a w konsekwencji wyższy stopień powiązania polskiej gospodarki z niemiecką zwiększa możliwości korzystania przez Polskę ze wzrostu gospodarczego w Niemczech.
Uzyskane wyniki wskazują, że w ostatnich latach obserwowane było stopniowe zmniejszanie się różnic w strukturze tworzenia wartości dodanej w Polsce i w Niemczech. Wsparcie dla takiej oceny stanowi obliczony przez nas wskaźnik podobieństwa dla struktury wartości dodanej w Polsce i w Niemczech odzwierciedlający sumę wartości bezwzględnych z różnic pomiędzy udziałami poszczególnych sekcji PKD w tworzeniu wartości dodanej w Polsce i w Niemczech w latach 2004-2022.
Do podobnych wniosków prowadzi szczegółowa analiza tendencji w poszczególnych sekcjach PKD. Zmniejszanie się dysproporcji w udziałach poszczególnych kategorii odnotowano w 14 z 20 analizowanych sekcji. Nie jest zaskoczeniem, że zmniejszyły się dysproporcje w udziale rolnictwa i górnictwa w wartości dodanej w Polsce względem Niemiec. Udział tych sektorów w wartości dodanej w Polsce maleje wraz z rozwojem gospodarczym. Jednocześnie zwiększył się udział przetwórstwa, przy czym nadal jest on niższy niż w Niemczech. Rosnące znaczenie tego sektora odzwierciedla coraz większą integrację polskiego przetwórstwa w ramach międzynarodowych łańcuchów dostaw, gdzie głównym odbiorcą wytwarzanych w Polsce dóbr pośrednich są właśnie Niemcy. Spadło również znaczenie budownictwa w strukturze tworzenia wartości dodanej w Polsce, przy czym nadal pozostaje ono większe niż w Niemczech. W naszej ocenie jest to efektem zmniejszającej się luki infrastrukturalnej pomiędzy Polską a Niemcami, która sprzyja nadreprezentacji tego sektora w strukturze wartości dodanej w Polsce. Zmniejszają się również różnice w udziałach sekcji „handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów”, choć pozostają one bardzo wysokie. Najprawdopodobniej wynika to w dużym stopniu z modelu wzrostu gospodarczego w Polsce, którego głównym źródłem jest konsumpcja, co sprzyja nadreprezentacji tej kategorii (por. MAKROmapa z 08.04.2024). Na uwagę zasługują także utrzymujące się wysokie różnice w sekcji „działalność związana z obsługą rynku nieruchomości”, choć one również stopniowo się zmniejszają. Wysoki udział tego sektora w Niemczech wynika z innego modelu rynku nieruchomości w tym kraju, w którym gospodarstwa domowe częściej wynajmują niż kupują mieszkania, co w większym stopniu zwiększa popytu na usługi związane z obsługą rynku nieruchomości. Dość szybko Polska nadrabia również dystans w przypadku innych usług rynkowych takich jak „działalność finansowa i ubezpieczeniowa”, „działalność profesjonalna, naukowa i techniczna”, „działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi” czy też „działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją”. Jest to zjawisko typowe dla gospodarki doganiającej, gdzie obserwowany jest wzrost udziału usług rynkowych kosztem spadku udziału usług nierynkowych. Wynika to z tego, że wiele usług rynkowych ma charakter dobra luksusowego, co oznacza, że popyt na nie rośnie szybciej niż dochód.
Choć w przypadku większości sekcji różnice pomiędzy Polską a Niemcami zmniejszają się, to oddzielnego komentarza wymagają te działy, gdzie różnice są coraz większe. Jest to m.in. kategoria „transport i gospodarka magazynowa”. W Polsce udział tego sektora w tworzeniu wartości dodanej rośnie wyraźnie szybciej niż w Niemczech. Uważamy, że wynika to z przewag komparatywnych Polski w tym sektorze związanych z niskimi kosztami pracy i centralnym położeniem w Europie, które sprzyjały w ostatnich latach dynamicznemu rozwojowi sektora transportowego. Jednocześnie w Polsce doszło w ostatnich latach do spadku udziału sekcji „administracja publiczna i obrona narodowa”, przez co udział tego sektora w tworzeniu wartości dodanej oddalił się od tego obserwowanego w Niemczech. Najprawdopodobniej wynikało to z tego, że przeciętny wzrost wydajności, a w konsekwencji również i wartości dodanej w całej gospodarce był wyższy niż w administracji publicznej.
Podsumowując, w ostatnich latach obserwowane jest stopniowe upodabnianie się struktur wartości dodanej w Polsce do Niemiec. Oczekujemy, że kolejne lata przyniosą dalsze upodabnianie się tych struktur, do czego przyczyni się m.in. przyspieszenie spadku udziału górnictwa w tworzeniu wartości dodanej w Polsce, wspierane przez transformację energetyczną współfinansowaną ze środków UE. Rosnące podobieństwo struktur wartości dodanej w Polsce i Niemczech będzie sprzyjać silniejszej synchronizacji wahań koniunktury w obu gospodarkach.
