W związku z pogłębiającym się najpoważniejszym od dekad kryzysem energetycznym w UE w ostatnich tygodniach intensyfikuje się zabiegi, by wypracować wspólne unijne instrumenty przeciwdziałania jego największym negatywnym skutkom, w tym doprowadzić do wyhamowania wzrostów cen gazu i energii elektrycznej. Temu poświęcona była nadzwyczajna rada energetyczna zwołana przez prezydencję czeską 9 września, tego też dotyczą przedstawione przez Komisję Europejską 14 września propozycje interwencji na unijnym rynku energii. Kwestie energetyczne należały również do ważniejszych tematów w wygłoszonym tego samego dnia przez Ursulę von der Leyen dorocznym orędziu o stanie Unii.
Zgodnie z zaprezentowanym przez KE projektem nowego rozporządzenia planuje się podjęcie licznych tymczasowych działań nadzwyczajnych mających chronić odbiorców energii i ograniczać skutki rekordowych cen, a jednocześnie umożliwić dalsze funkcjonowanie wspólnego rynku unijnego i swobodny transgraniczny przepływ energii.
Propozycje Komisji to:
- Ograniczenie zużycia energii elektrycznej poprzez:
- dążenie do zmniejszenia ogólnego poziomu zużycia przez wszystkich konsumentów energii o 10% od 1 listopada 2022 r. do 31 marca 2023 r. (w porównaniu do średniego zużycia w ciągu pięciu poprzedzających lat w analogicznych okresach) w wybrany przez poszczególne państwa członkowskie sposób, w tym przy pomocy specjalnych kampanii informacyjnych czy za sprawą rekompensat finansowych;
- obowiązkowe ograniczenie zużycia brutto w godzinach szczytowego zapotrzebowania (energia jest wtedy najdroższa, a elektrownie gazowe wyznaczają zazwyczaj cenę końcową) o 5%, które miałoby obejmować co najmniej 10% godzin szczytowych w każdym miesiącu; zmniejszenie zużycia miałoby również następować dzięki zastosowaniu wybranych przez państwa członkowskie narzędzi (w tym np. aukcji czy przetargów na działania ograniczające popyt lub na niezużyte ilości energii).
- Ustanowienie tymczasowego górnego limitu dochodów rynkowych na poziomie 180 euro/MWh dla przedsiębiorstw wytwarzających energię elektryczną przy niższych kosztach końcowych (za pomocą tzw. inframarginal technologies), czyli ze źródeł odnawialnych, energii jądrowej i węgla brunatnego. Dochody powyżej limitu miałyby być pobierane przez państwa członkowskie ex-post (po zakończeniu transakcji) i wykorzystywane do wsparcia odbiorców końcowych energii, tj. gospodarstw domowych czy firm, najbardziej narażonych na skutki wysokich cen. Według przewodniczącej KE miałoby to pozwolić na zgromadzenie w sumie ok. 140 mld euro.
- Rozszerzenie wsparcia dla konsumentów energii – poprzez zwiększenie dostępnego dla państw członkowskich od jesieni ub.r. wachlarza instrumentów ograniczających negatywne skutki wzrostów cen energii, w tym dopuszczenie przez KE opcji wprowadzenia regulowanych cen energii na poziomach niższych niż koszty jej wytwarzania.
- Wprowadzenie tymczasowej opłaty solidarnościowej od nadzwyczajnych dochodów (czyli takich, które wzrosły o ponad 20% w porównaniu ze średnimi dochodami w ciągu ostatnich trzech lat) dla nieobjętych ww. limitem dochodowym firm aktywnych w sektorach naftowym, gazowym, węglowym i rafineryjnym w 2022 r. Opłata miałaby zostać przeznaczona przez państwa członkowskie na złagodzenie skutków kryzysu, w tym mogłaby być redystrybuowana do końcowych odbiorców.
Propozycje te są spójne z częścią uzgodnionych w czasie rady energetycznej 9 września postulatów unijnych ministrów energii. Jednocześnie Komisja ma wciąż pracować nad dwoma innymi działaniami, do których wzywali wówczas szefowie resortów – ograniczeniem cen gazu, w tym wprowadzeniem pułapów cenowych, oraz zwiększeniem płynności firm energetycznych, m.in. dzięki rozważanemu poszerzeniu zakresu udzielania pomocy publicznej przez państwa członkowskie. Niewykluczone, że kolejne propozycje KE przedstawi w ciągu najbliższych dwóch tygodni, jeszcze przed następną nadzwyczajną radą ds. energii zaplanowaną na 30 września. Dodatkowo von der Leyen zapowiedziała reformę obecnego modelu funkcjonowania rynku energii elektrycznej, która miałaby umożliwić przynajmniej osłabienie wpływu cen gazu na kształtowanie cen energii elektrycznej w UE.
Komentarz
- Propozycje nadzwyczajnych interwencji ze strony KE wiążą się z narastającym wielopoziomowym kryzysem energetycznym. Wynika on z wrogich działań Rosji manipulującej dostawami gazu na rynek europejski, a pogłębia go ograniczona dostępność energii elektrycznej w związku z nieplanowanymi awariami oraz mniejszym poziomem generacji z elektrowni atomowych i wodnych (wskutek suszy w miesiącach letnich br.). Kryzys na rynkach gazu i energii oraz jego negatywne skutki dla europejskich gospodarek i obywateli UE będą się najpewniej nasilać w najbliższych tygodniach i miesiącach z powodu zbliżającej się zimy, a więc i tradycyjnego wzrostu zapotrzebowania, oraz wchodzenia w życie kolejnych zachodnich sankcji przeciw Rosji (w tym dotyczących ropy i produktów naftowych) i niewykluczonych w związku z tym retorsji z jej strony.
- Nowe instrumenty mają mieć w większości charakter tymczasowy i pozwolić na przynajmniej częściowe uwspólnienie, ukierunkowanie i skoordynowanie posunięć już podejmowanych i zapowiadanych przez poszczególne kraje członkowskie (tylko w ostatnich tygodniach np. Niemcy w ramach ogłoszonego 4 września pakietu działań ratunkowych dla gospodarki planują m.in. ograniczenie nadzwyczajnych dochodów firm energetycznych..
