18 grudnia Rada Unii Europejskiej przyjęła dwunasty pakiet sankcji wobec Rosji. Dokument wprowadza restrykcje w odniesieniu do m.in. importu rosyjskich diamentów i skroplonego gazu petrochemicznego (LPG), eksportu towarów wrażliwych do krajów trzecich oraz dotyczy konkretnych osób fizycznych i podmiotów prawnych z Rosji i Białorusi. Obostrzenia mają także na celu uszczelnienie wcześniej wprowadzonych sankcji (zob. Aneks).
Komentarz
- Problemy gospodarcze UE oraz fakt, że wojna na Ukrainie przestała być priorytetowym problemem politycznym w oczach wielu europejskich decydentów, powodują, że coraz trudniej jest przekonać państwa członkowskie do zaostrzania działań wobec Rosji kosztem własnych gospodarek. Dlatego też negocjacje kolejnych pakietów sankcji są coraz dłuższe i finalnie restrykcje przybierają o wiele łagodniejszy kształt, niż pierwotnie proponowała Komisja Europejska. Przykładowo w dwunastym pakiecie sankcji znacznie ograniczono listę towarów wrażliwych, które powinny być objęte klauzulą o zakazie ich reeksportu do Rosji (tzw. no Russia clause) bądź ich tranzytu przez terytorium tego kraju.
- Co szczególnie istotne, złagodzono również mechanizmy walki z obchodzeniem limitu cenowego na ropę i paliwa, m.in. zrezygnowano z zapisu wprowadzającego większą kontrolę możliwości odsprzedaży unijnych tankowców firmom z państw trzecich – ograniczono się jedynie do obowiązku informowania władz UE o ich zbyciu. Ponadto wprowadzanym restrykcjom towarzyszy zazwyczaj długa lista wyłączeń i okresów przejściowych (w omawianym pakiecie wiele tego typu rozwiązań objęło zwłaszcza podmioty węgierskie, w tym jądrowy projekt Paks II), co daje rosyjskim firmom czas na przystosowanie się do nowych ograniczeń i tym samym zmniejsza skuteczność sankcji.
- Do wejścia w życie dwunastego pakietu sankcji niezbędne było spełnienie przez Ukrainę nieformalnego wymogu Wiednia, który domagał się od Kijowa skreślenia austriackiego Raiffeisen Banku z czarnej listy sponsorów rosyjskiej agresji. Jako jeden z nielicznych w Europie (obok węgierskiego OTP Banku) nadal prowadzi on działalność w Rosji. Pomimo pewnego ograniczenia swojej aktywności w tym kraju i zapowiedzi o wycofaniu się wciąż osiąga tam bardzo wysokie zyski (ok. 50% ogółu dochodów całej grupy Raiffeisen). Za pierwszych dziewięć miesięcy 2023 r. – po zapłaceniu podatków do budżetu Federacji Rosyjskiej (FR) – wyniosły one ok. 1 mld euro. Warto zaznaczyć, że ze względu na wprowadzoną przez Kreml kontrolę walutową bank nie jest w stanie tych środków wywieźć.
Zobacz także: 663. dzień wojny. Desant w Krynkach wzbudził kontrowersje… Nie jest tak jak to opisują
- W sytuacji rosnących wątpliwości części państw członkowskich UE co do skuteczności polityki sankcyjnej wobec FR ostateczne przyjęcie dwunastego pakietu sankcji stanowi demonstrację determinacji Komisji Europejskiej i stolic poszczególnych krajów gotowych do dalszego wspierania Ukrainy i napiętnowania Moskwy za działania wojenne. Mimo niekorzystnych okoliczności udało się wprowadzić restrykcje, które mogą się okazać dotkliwe dla Rosji i nasilić jej problemy gospodarcze. Za sukces można uznać zwłaszcza objęcie zakazem importu rosyjskich diamentów, jednego z ostatnich surowców, które FR mogła eksportować, mającego duże znaczenie dla dochodów budżetowych państwa i osób związanych z Kremlem. Przełamanie sprzeciwu Belgii (Antwerpia jest światowym centrum obrotu diamentami) ma jednak przede wszystkim wydźwięk polityczny, jest bowiem świadectwem tego, że państwa członkowskie nadal są w stanie przedłożyć cele wspólnotowe nad interes własny.
- Szczególne znaczenie dla efektywności sankcji i dalszego osłabiania rosyjskiej gospodarki mają rozwiązania służące walce z obchodzeniem restrykcji, zwłaszcza tych nałożonych na ropę i paliwa, które są głównym źródłem dochodów budżetu FR. Przez pierwsze pół roku funkcjonowania mechanizm limitu cenowego (price cap) spełniał swoje zadania. Później wiele firm, w tym unijnych, zaczęło go masowo łamać, nie ponosząc za to żadnych konsekwencji – również ze względu na zwyżkę światowych cen surowca. Zapowiedzi, a następnie zaostrzenie wymogów stosowania price cap przez G7, wsparte amerykańskimi sankcjami wtórnymi względem wybranych tankowców i firm handlowych z państw trzecich (szerzej zob. Stany Zjednoczone uszczelniają sankcje wobec Rosji) oraz zwiększona podaż surowca na światowym rynku przyczyniły się do spadku w grudniu 2023 r. ceny eksportowej rosyjskiej ropy poniżej 60 dolarów za baryłkę. Sektor naftowy FR zapewne odczuje także embargo na import LPG. Według prognoz w 2023 r. do UE (głównie do Polski i państw bałtyckich) trafi ok. 2 mln ton LPG z Rosji, co odpowiada połowie całości eksportu tego paliwa z FR. Przekierowanie przez nią LPG poza obszar Unii będzie trudne ze względu na ograniczenia infrastrukturalne.
- Dla zwiększenia efektywności sankcji istotne znaczenie będzie miało również przyjęcie przez UE dyrektywy uznającej ich obchodzenie za przestępstwo, które należy karać. 12 grudnia (po roku od powstania projektu dokumentu) prezydencja hiszpańska i Parlament Europejski sfinalizowały negocjacje w sprawie jej kształtu i teraz czeka ona na akceptację państw członkowskich, co zakończy procedurę (szerzej zob. Rada i Parlament zgodne co do uznawania naruszeń unijnych sankcji za przestępstwa).
