Restrukturyzacja jest rozwiązaniem, które pozwala na modyfikację portfela zobowiązań przedsiębiorcy bez konieczności zamykania i likwidacji działalności gospodarczej. Zawierając układ z wierzycielami, dłużnik zobowiązuje się do spłaty należności lub ich części, jednak wciąż ma szansę zachować swój majątek. To, że postępowanie restrukturyzacyjne jest korzystne z perspektywy dłużnika, nie pozostawia wątpliwości. Jak z kolei wygląda ta sytuacja z punktu widzenia wierzyciela?
Kto i w jakim momencie może wszcząć postępowanie restrukturyzacyjne?
Główny cel każdego z czterech rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych to uniknięcie ogłoszenia upadłości przez dłużnika. Podczas gdy w przypadku procedury upadłościowej prawo do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania przysługuje zarówno dłużnikowi, jak i jego wierzycielom, to w kwestii restrukturyzacji takie uprawnienie jest przewidziane wyłącznie dla dłużnika (według artykułu 7 prawa restrukturyzacyjnego).
Jako wyjątek wskazuje się jednak postępowanie sanacyjne, gdzie zgodnie z brzmieniem art. 283 prawa restrukturyzacyjnego, może wszcząć je również:
- kurator ustanowiony na mocy art. 42 k.c.;
- wierzyciel osobisty w stosunku do niewypłacalnej osoby prawnej.
Przesłanki, które uprawniają dłużnika do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego wskazuje artykuł 6 ustawy. Dotyczą one zarówno stanu niewypłacalności, jak i ryzyka jego powstania w niedalekiej przyszłości.
W przypadku niewypłacalności dłużnika decydujące będą przesłanki uwzględnione w przepisach ustawy prawo upadłościowe. Chodzi tu o sytuację, w której przedsiębiorca nie ma możliwości uregulowania wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Do domniemania w tym zakresie dochodzi wtedy, gdy opóźnienie w wykonaniu zobowiązania pieniężnego przekroczy okres 3 miesięcy.
U osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych niewypłacalność ma miejsce wówczas, gdy zobowiązania przekroczą wartość majątku i stan ten utrzyma się przez czas dłuższy niż 24 miesiące. Ponadto uznaje się, że stan ten zachodzi, gdy zobowiązania z wyłączeniem:
- rezerw na zobowiązania;
- zobowiązań na rzecz jednostek powiązanych –
przekroczą wartość aktywów przez czas dłuższy niż 24 miesiące.
Dlatego w wielu sytuacjach postępowanie restrukturyzacyjne jest wykorzystywane nie tylko w celu zrewitalizowania firmy, ale też zabezpieczenia jej przed żądaniami wierzycieli. Czy faktycznie przedsiębiorca może w ten sposób uniknąć długów? Jak restrukturyzacja wpływa na toczące się postępowania sądowe?
Skutki zawarcia układu z wierzycielami
Według artykułu 166 prawa restrukturyzacyjnego, układ wiąże wszystkich wierzycieli, których wierzytelności zostały objęte układem na mocy przepisów ustawy. Nie prowadzi on w żadnym stopniu do naruszenia uprawnień wierzyciela, który wciąż ma prawo egzekwować swoją należność zabezpieczoną ograniczonym prawem rzeczowym – takim, jak hipoteka, zastaw skarbowy, zastaw zwykły lub rejestrowy, czy hipoteka morska.
Jeśli prawo rzeczowe zostało ustanowione na majątku dłużnika, wierzyciel rzeczowy może wykonywać swoje uprawnienia w całości. Wyjątkiem jest sytuacja, w której uprawniony zgodzi się na objęcie wierzytelności zabezpieczonej układem. Wtedy zakres zaspokojenia jest określany na podstawie układu między wierzycielami a dłużnikami.
Z datą uprawomocnienia się postanowienia sądu zatwierdzającego układ, postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne (prowadzone względem majątku objętego układem) zostają zawieszone. Wierzyciel może wyrazić zgodę na podjęcie tych postępowań względem wierzytelności, które nie są objęte układem. Może też uchylić zajęcie rachunku, jeżeli będzie to niezbędne do dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa.
Efekty restrukturyzacji powinny być analizowane osobno dla każdego typu postępowania.
Jakie są skutki postępowania o zatwierdzenie układu?
Postępowanie o zatwierdzenie układu jest najmniej rygorystyczna spośród wszystkich procedur. Charakteryzuje się ona ograniczeniem ingerencji sądu w relację dłużnika z wierzycielami. Najważniejsze skutki tego postępowania wskazuje artykuł 226e prawa restrukturyzacyjnego (który nakazuje odpowiednie stosowanie art. 256 i 312 ustawy) i są to:
- niedopuszczalność wypowiedzenia umowy najmu i dzierżawy lokalu lub nieruchomości, w których prowadzone jest przedsiębiorstwo dłużnika bez zgody rady wierzycieli;
- niedopuszczalność wypowiedzenia umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika, w tym umowy kredytu, leasingu, ubezpieczeń majątkowych, umów rachunku bankowego, poręczeń, licencji, gwarancji oraz akredytyw;
- zawieszenie toczących się postępowań egzekucyjnych.
Taka forma ochrony trwa cztery miesiące z możliwością przedłużenia do dnia prawomocnego zamknięcia postępowania, zatwierdzenia układu bądź zakończenia postępowania pod warunkiem złożenia w podanym terminie wniosku o zatwierdzenie układu.
Efekty przyspieszonego postępowania układowego
W artykule 246 prawa restrukturyzacyjnego znajduje się zakaz obciążania składników majątku ograniczonymi prawami rzeczowymi. Zabezpieczenie nie może być ustanowione po otwarciu przyspieszonego postępowania układowego na rzecz wierzytelności, która zaistniała przed wszczęciem postępowania.
Trzeba tutaj podkreślić, że ograniczenie dotyczące ustanawiania ograniczonych praw rzeczowych nie obowiązuje wtedy, gdy wniosek o wpis prawa (np.. hipoteki) został złożony na co minimum sześć miesięcy przed datą złożenia wniosku o wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego.
Ograniczenia związane z umowami polegają także na eliminacji możliwości wprowadzania do nich klauzul, które:
- zastrzegają zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego na wypadek złożenia wniosku o otwarcie postępowania przyspieszonego lub otwarcia takiego postępowania;
- uniemożliwiają lub utrudniają osiągnięcie celu układowego (np. poprzez wprowadzenie postanowienia polegającego na zwrotnym przeniesieniu własności na wypadek wszczęcia postępowania z udziałem dłużnika).
Ponadto dłużnik i zarządca nie mogą spełniać świadczeń, które wynikają z wierzytelności objętych układem do dnia zakończenia postępowania lub uprawomocnienia się postanowienia o jego zakończeniu. Tego typu zastrzeżenia są ukierunkowane na ustabilizowanie stosunków prawnych w okresie restrukturyzacji. Po pierwsze umożliwiają one dłużnikowi utrzymanie środków i źródeł dochodów do momentu zakończenia restrukturyzacji, a po drugie stanowią zabezpieczenie wierzycieli przed zmianą sytuacji finansowej dłużnika, która mogłaby uniemożliwiać zaspokojenie ich roszczeń w części objętej układem.
W przypadku przyspieszonego postępowania układowego stosuje się ograniczenia dotyczące wypowiadania umów o podstawowym znaczeniu dla przedsiębiorcy, o których traktuje artykuł 256 prawa restrukturyzacyjnego.
Co w przypadku potrącenia wierzytelności i postępowań sądowych w postępowaniu przyspieszonym?
Przepisy o postępowaniu przyspieszonym także wprowadzają ograniczenia w potrąceniu wierzytelności między dłużnikiem a wierzycielem. Nie będzie to dopuszczalne w sytuacji, w której wierzyciel:
- stał się dłużnikiem swojego dłużnika po otwarciu postępowania;
- będąc dłużnikiem swojego dłużnika, stał się jego wierzycielem, przez nabycie wierzytelności powstałej przed otwarciem postępowania.
Ewentualnie oświadczenie o potrąceniu należy złożyć w terminie 30 dni od daty otwarcia postępowania. Natomiast gdy podstawa potrącenia powstała później, to od dnia powstania tejże podstawy.
Co istotne, otwarcie restrukturyzacji nie pozbawia możliwości jednoczesnego wszczęcia postępowań sądowych, administracyjnych, sądowo-administracyjnych i polubownych – pod warunkiem, że ich celem jest dochodzenie wierzytelności umieszczonej w spisie. Na podstawie artykułu 259 ust. 3 ustawy nie ma jednak możliwości wszczęcia postępowania egzekucyjnego oraz wykonania postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia.
Upraszczając: mimo iż wierzyciel ma możliwość uzyskania tytułu wykonawczego, to nie może na jego podstawie zażądać egzekucji komorniczej. Prowadzenie egzekucji będzie dopuszczalne jedynie w stosunku do składników majątku zabezpieczonych ograniczonym prawem rzeczowym – i to tylko z tego konkretnego składnika, na którym ustanowiono zabezpieczenie.
Z perspektywy wierzyciela znaczenie ma również to, że przepisy uwzględniają zawieszenie postępowania egzekucyjnego także względem wierzytelności nieobjętych układem – pod warunkiem, że przedmiot zabezpieczenia jest konieczny do prowadzenia przedsiębiorstwa. Czas takiego zabezpieczenia nie może przekraczać trzech miesięcy. Przepisy przewidują też możliwość złożenia zażalenia na postanowienie o zawieszeniu przez wierzyciela, który prowadzi egzekucję.
Skutki restrukturyzacji w postępowaniu układowym
Regulacje na przyspieszonego postępowania układowego są w dużym stopniu zbliżone do tych, które przewidziano dla zwykłego postępowania układowego. Tutaj również zastosowanie znajdą artykuły 238-256. W przypadku wierzyciela oznacza to między innymi:
- ograniczenia w wypowiadaniu umów;
- ograniczenia w zakresie wszczynania postępowań oraz egzekwowania roszczeń.
Co więcej, w ustawie znacząco ograniczono kompetencje dłużnika w kontekście czynności materialno-dyspozytywnych realizowanych podczas procesu sądowego. Zgody nadzorcy sądowego wymaga bowiem:
- zawarcie ugody;
- zrzeczenie się roszczenia;
- uznanie roszczenia;
- przyznanie okoliczności faktycznych istotnych dla sprawy.
Jakie są konsekwencje postępowania sanacyjnego?
Na koniec trzeba przeanalizować postępowanie sanacyjne. Przewiduje ono najdalej sięgającą ingerencję sądu w relacjach między dłużnikiem a wierzycielem. Także w tym przypadku stosuje się ograniczenia związane z wypowiadaniem umów o dużym znaczeniu dla przedsiębiorcy oraz wszczynaniem postępowań i egzekwowaniem roszczeń.
Ponadto zgodnie z brzmieniem artykułu 298 prawa restrukturyzacyjnego, zarządca pod pewnymi warunkami ma możliwość odstąpienia od umowy wzajemnej. Jednocześnie zarówno wierzyciel, jak i druga strona kontraktu mogą złożyć zażalenie na takie postanowienie. Przy podejmowaniu decyzji o wypowiedzeniu zarządca musi uwzględnić m.in. cel postępowania, czyli również interes wierzycieli.
Postępowanie sanacyjne zakłada także, że spadek otwarty po wszczęciu restrukturyzacji trafia do masy sanacyjnej. Ponadto uznaje się go za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. W przypadku wierzycieli może wiązać się to z dodatkowym źródłem majątku, które posłuży zaspokojeniu ich roszczeń.
Wnioski
Podsumowując, postępowanie restrukturyzacyjne w dużej mierze ogranicza możliwość zarządzania majątkiem przez dłużnika. Poza tym dość mocno ingeruje w zawarte przez niego umowy. Mimo to chroni go przed bezpośrednim egzekwowaniem należności przez wierzycieli. Dlatego nie bez powodu wiele osób traktuje to jako metodę tymczasowego zabezpieczenia majątku.
Ze względu na różnice między poszczególnymi wariantami restrukturyzacji, zanim podejmiemy takie działania, powinniśmy zasięgnąć porady kancelarii prawnej. Doświadczeni specjaliści ułatwią wybór odpowiedniego trybu procedury i pomogą wypracować porozumienie między stronami.
