Aktywne organizacje
W 2020 r. na terenie Polski aktywnie działało 95,2 tys. rejestrowych organizacji non-profit (tj. mających osobowość prawną stowarzyszeń i podobnych organizacji społecznych, fundacji, społecznych podmiotów wyznaniowych, kół gospodyń wiejskich oraz organizacji samorządu gospodarczego i zawodowego), wśród których najliczniejszą grupę stanowiły stowarzyszenia i podobne organizacje społeczne (66,8 tys.; 70,1%), a następnie fundacje (16,0 tys.; 16,8%). W 2020 r. po raz pierwszy w badanej zbiorowości uwzględnione zostały koła gospodyń wiejskich1 , których było 8,5 tys. (8,9%). Niemal co 10 organizacja non-profit posiadała status organizacji pożytku publicznego (9,3 tys.). Z kolei podmioty ekonomii społecznej stanowiły 99,2% aktywnych organizacji, czyli 94,5 tys. (w tym na dzień 31 grudnia 2020 r. 0,3 tys. jednostek znajdowało się na liście przedsiębiorstw społecznych prowadzonej przez MRiPS).
Obok organizacji rejestrowych posiadających osobowość prawną działały również mniej sformalizowane organizacje społeczne. Według danych starostw powiatowych i urzędów miast na prawach powiatów w 2020 r. na terenie kraju zarejestrowanych było 8,0 tys. stowarzyszeń zwykłych. Z kolei w ramach Kościoła katolickiego relatywnie dużą skalę miały niesformalizowane inicjatywy społeczne. Z badań ISKK wynika, że w 2018 r. działało 65,5 tys. przyparafialnych jednostek Kościoła katolickiego.
Dziedzina działalności statutowej
Ponad połowa organizacji prowadziła działalność w zakresie sportu, turystyki, rekreacji, hobby, ratownictwa oraz kultury i sztuki.
Organizacje non-profit charakteryzują się prowadzeniem różnorodnej i wielodziedzinowej działalności. W 2020 r. w ramach swojej działalności statutowej najwięcej organizacji zajmowało się sportem, turystyką, rekreacją, hobby (26,9%), a następnie – ratownictwem (15,3%). Liczną grupę stanowiły organizacje wskazujące jako główną dziedzinę kulturę i sztukę (12,4%), edukację i wychowanie, badania naukowe (10,5%) oraz pomoc społeczną i humanitarną (8,3%). Jednostki posiadające status organizacji pożytku publicznego (OPP) ponad 3-krotnie częściej niż ogół badanych podmiotów non-profit deklarowały, że działały głównie w dziedzinie pomocy społecznej i humanitarnej (24,7% wobec 8,3%) oraz ochrony zdrowia (12,9% wobec 3,9%).
Zdecydowana większość organizacji non-profit prowadziła wyłącznie nieodpłatną działalność statutową – 81,4%. Pozostałych 18,6% jednostek zadeklarowało prowadzenie odpłatnej działalności statutowej lub działalności gospodarczej, w tym 2,9% stanowiły organizacje pozyskujące środki finansowe z obu tych źródeł.
Baza członkowska
Aktywne organizacje rejestrowe wykazały, że na koniec 2020 r. posiadały łącznie 8,3 mln członkostw osób fizycznych, a połowa organizacji zrzeszała nie więcej niż 28 członków.
Największym potencjałem członkowskim charakteryzowały się stowarzyszenia i podobne organizacje społeczne - przypadała na nie zdecydowana większość członkostw osób fizycznych zadeklarowanych przez podmioty non-profit (81,2%). Kolejną ważną grupą pod względem bazy członkowskiej były organizacje samorządu gospodarczego i zawodowego – przypadało na nie 14,3% wszystkich członków osób fizycznych.
Zasoby pracy
Przeważająca część organizacji non-profit działała w 2020 r. wyłącznie w oparciu o pracę społeczną. Brak korzystania z płatnego personelu deklarowało 61,6% z nich.
W organizacjach non-profit korzystających z pracy płatnej, znacznie częściej występowało zatrudnienie wyłącznie w ramach umów cywilnoprawnych (umowy zlecenia, umowy o dzieło itp.) – 24,1% niż zatrudnienie etatowe – 14,2%.
Korzystanie z pracy wykonywanej społecznie w 2020 r. zadeklarowało 89,4% organizacji. Z pracy społecznej najczęściej korzystano wśród stowarzyszeń i podobnych organizacji społecznych (90,2%), a najrzadziej wśród społecznych podmiotów wyznaniowych (43,4%).
Łącznie w 2020 r. wolontariat świadczyło 2,6 mln osób (zarówno członków organizacji, jak i osób niebędących członkami).
Na koniec 2020 r. w organizacjach non-profit zatrudnionych było na podstawie stosunku pracy 181,2 tys. osób, w tym dla 149,7 tys. osób praca ta stanowiła główne miejsce zatrudnienia. Przeciętna liczba pracowników w organizacjach zatrudniających wyniosła 13 osób.
Udział zatrudnienia w badanych organizacjach stanowił 0,9% przeciętnej liczby pracujących w gospodarce narodowej według stanu na koniec grudnia 2020 r. Z kolei w zatrudnieniu na podstawie stosunku pracy udział ten był wyższy i wyniósł 1,4%. Przeciętne zatrudnienie etatowe w 2020 r. wyniosło 150,3 tys. etatów, co stanowiło 1,4% przeciętnego zatrudnienia etatowego w ciągu roku.
Organizacje non-profit zatrudniały również personel na podstawie umów cywilnoprawnych. W 2020 r. takich osób było 394,3 tys., z czego dla 38,8 tys. (tj. 9,8%) było to główne źródło utrzymania.
Przychody
W 2020 r. łączna suma przychodów uzyskanych przez organizacje non-profit wyniosła 34,4 mld zł. Dwie najliczniejsze grupy podmiotów – stowarzyszenia i podobne organizacje społeczne oraz fundacje – osiągnęły przychód w wysokości 28,4 mld zł, co stanowiło 82,4% wszystkich środków finansowych zgromadzonych przez organizacje non-profit.
Pod względem średniej wartości przychodów (obliczonej dla wszystkich podmiotów) największe wartości generowały społeczne podmioty wyznaniowe – 1 984,7 tys. zł (przy średnich przychodach dla całej zbiorowości – 366,8 tys. zł). Najniższe średnie przychody zaobserwowano wśród kół gospodyń wiejskich (5,3 tys. zł).
Ponad połowa przychodów osiągniętych przez organizacje non-profit pochodziła ze źródeł o charakterze nierynkowym (63,0%). W tej kategorii zdecydowanie największy udział miały środki publiczne (45,2%), w tym dofinansowanie z administracji samorządowej (19,6%). Udział przychodów pochodzących ze źródeł rynkowych kształtował się na poziomie 28,5%. Dominowały tu wpływy z odpłatnej działalności statutowej (14,8%) oraz z działalności gospodarczej (11,6%). Składki członkowskie i inne środki finansowe stanowiły 8,6% wszystkich przychodów osiągniętych przez organizacje non-profit.
Sytuacja związana z COVID-19
W marcu 2020 r. ogłoszono w Polsce stan zagrożenia epidemicznego, a następnie stan epidemii w związku z rozprzestrzenianiem się choroby zakaźnej wywołanej wirusem SARS-CoV-2, zwanej COVID-19. Sytuacja ta wpłynęła w 2020 r. na działalność statutową 71,3 tys. organizacji non-profit (74,9%). W tej grupie najczęściej wskazywano, że ze względu na epidemię COVID-19 wstrzymano okresowo działalność organizacji (60,9%). W mniejszym stopniu przyczyniła się ona do zmiany formy lub zakresu działania organizacji (38,3%) lub wdrożenia usług elektronicznych/zdalnych (23,1%).
Podjęcie dodatkowych działań na rzecz odbiorców w 2020 r. w związku z epidemią COVID-19 zadeklarowało 15,8% organizacji spośród jednostek, na których działalność wpłynęła epidemia COVID-19. Odsetek ten był najwyższy w grupie podmiotów zajmujących się ratownictwem (36,9%), a następnie działających w zakresie pomocy społecznej i humanitarnej (32,4%).\
Dodatkowe działania na rzecz odbiorców w związku z epidemią COVID-19 podejmowane były najczęściej na rzecz osób fizycznych (58,8% organizacji, które podejmowały takie działania). W dalszej kolejności jako odbiorców wskazywano całe społeczności (np. osiedle, sołectwo, gmina) – 32,9%.
Łącznie w 2020 r. objęto pomocą 5,0 mln indywidualnych osób fizycznych, z czego połowa to osoby, którym wsparcia udzieliły fundacje (2,5 mln). Typowe stowarzyszenia i podobne organizacje społeczne skierowały działania do 1,3 mln osób, a ochotnicze straże pożarne do 0,6 mln osób.
W ramach dodatkowych działań w związku z epidemią COVID-19 organizacje non-profit najczęściej realizowały usługi społeczne (45,8%), a następnie działania informacyjne (45,3%). Rzadziej udzielano wsparcia rzeczowego (24,9%), a następnie finansowego (9,1%).
Kwota przekazanego wsparcia rzeczowego i finansowego przez organizacje non-profit wyniosła łącznie w 2020 r. 850,0 mln zł. Największą część tych środków, tj. 75,6% czyli 642,5 mln zł, przekazały swoim odbiorcom fundacje, które stanowiły 31,0% organizacji, udzielających takiego rodzaju wsparcia.
Korzystanie z pomocy lub ułatwień w ramach tarczy antykryzysowej w 2020 r. zadeklarowało 16,0 tys. organizacji non-profit. W grupie tej najczęściej korzystano z dopłat, zwolnień lub odroczeń w zakresie wynagrodzeń i składek na ubezpieczenia społeczne (43,9%), a następnie z preferencyjnych pożyczek lub zmiany ich dotychczasowych warunków, czy też z innych instrumentów zwrotnych (39,4%).
Zmiany w latach 2010-2020
Pomiędzy 2010 r. a 2020 r. liczba aktywnych organizacji zwiększyła się o 18,9% (z 80,1 tys. do 95,2 tys.). Między 2016 r. a 2018 r. wystąpił spadek liczby organizacji o 4,0%, będący efektem wykreślenia z rejestru REGON podmiotów z dawnych rejestrów sądowych, które nie zarejestrowały się w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS)6 . Z kolei wzrost liczby aktywnych organizacji, który odnotowano między 2018 r. a 2020 r. związany był przede wszystkim z wprowadzeniem odrębnej formy prawnej i rejestru działalności kół gospodyń wiejskich.
W omawianym okresie kurczyła się sukcesywnie baza członkowska organizacji non-profit. Między 2010 r. a 2020 r. liczba członkostw osób fizycznych zmniejszyła się o 18,3% (z 10,2 mln osób do 8,3 mln osób). Zmiany w tym zakresie częściowo wiązały się z dużo większą dynamiką powstawania nowych fundacji w porównaniu do grup podmiotów o charakterze członkowskim.
W okresie 2010-2020 odnotowano natomiast przyrost przeciętnej liczby osób zatrudnionych w ciągu roku – o 31,9% (z 114, tys. etatów do 150,3 tys. etatów).
Łączna kwota przychodów organizacji non-profit między 2010 r. a 2020 r. wzrosła nominalnie o 49,5% (z 23,0 mld zł do 34,4 mld zł), jednak realnie9 - o 26,8%.
Aneks metodologiczny
Notatka powstała na podstawie wstępnych wyników prowadzonego przez resort statystki publicznej w 2020 r. badania Stowarzyszenia, fundacje, samorząd gospodarczy i zawodowy oraz społeczne jednostki wyznaniowe. Dane o organizacjach rejestrowych z wykorzystaniem sprawozdań SOF-1 i SOF-4s zebrał Urząd Statystyczny w Krakowie.
Badaniem tym objęto zbiorowość wybranych typów organizacji non-profit, posiadających osobowość prawną, takich jak: stowarzyszenia i podobne organizacje społeczne, fundacje, społeczne podmioty wyznaniowe prowadzące działalność społeczną, organizacje samorządu gospodarczego oraz organizacje samorządu zawodowego.
Badaniem objęto z wyżej wymienionych jednostki, które spełniały co najmniej jeden z następujących warunków: zatrudniały powyżej 5 osób; w 2019 r. miały przychód podatkowy powyżej 1 mln zł; miały zarejestrowaną działalność gospodarczą i równocześnie przychodami podatkowymi za 2019 r. powyżej 100 tys. zł; organizacje pożytku publicznego, które złożyły pełne sprawozdanie finansowe i merytoryczne do Narodowego Instytutu Wolności; projektodawcy EFS; społeczne podmioty wyznaniowe; stowarzyszenia mniejszości narodowych, etnicznych i cudzoziemców; świadczyły zinstytucjonalizowane usługi społeczne.
Spośród podmiotów niespełniających tych warunków wylosowano próbę warstwowo-losową w obrębie każdego województwa i formy prawnej składającą się z 17,6 tys. podmiotów. Ostatecznie badaniem na formularzach SOF-1 lub SOF-4s zostało objętych ponad 34,5 tys. organizacji.
Dane o organizacjach nierejestrowych pochodzą, w zakresie stowarzyszeń zwykłych (uproszczona forma stowarzyszenia, która nie wymaga rejestrowania w Krajowym Rejestrze Sądowym) ze starostw powiatowych i od prezydentów miast na prawach powiatu, zaś w zakresie przyparafialnych organizacji Kościoła katolickiego z badania spisowego parafii katolickich realizowanego co 5 lat przez Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego SAC (ISKK).
