Banki centralne regulują podaż pieniądza oraz jego koszt na rynku międzybankowym. Ich głównym zadaniem jest dbanie o stabilność cen. W przypadku Europejskiego Banku Centralnego owa stabilność wyrażana jest wskaźnikami inflacyjnymi.
EBC jako instytucja regulująca podaż euro zobowiązana jest dbać o zharmonizowany indeks cen dóbr konsumpcyjnych (CPI/HICP), a dokładnie tempo jego wzrostu. Mandat Europejskiego Banku Centralnego wyraźnie formuje nieprzekraczalny próg 2% w stosunku rocznym. W praktyce Rada Zarządzająca doprecyzowuje: poziom zmiany HICP powinien być zbliżony od dołu do wymaganej zmiany.
2% znaczy wiele
Utrzymanie odpowiedniego tempa wzrostu wskaźników inflacyjnych ma wpływ na trzy istotne czynniki, świadczące o stabilności gospodarki. Po pierwsze konieczne jest utrzymanie bezpiecznego marginesu od deflacji (wystąpiłaby w sytuacji spadku tempa poniżej poziomu 0%, taka sytuacja oznacza gospodarczą recesję). Kolejny argument wynika z dokładności obliczeń. W rzeczywistości realna inflacja, którą odczuwa społeczeństwo jest wyższa aniżeli pokazuje to wskaźnik HICP. Kropkę nad i stanowi gospodarcze zróżnicowanie. EBC musi mieć na uwadze fakt, że wpływa na podaż pieniądza, stanowiącego środek płatniczy, w krajach których cechują z goła odmienne parametry gospodarce (jednocześnie jest to jeden z najsilniejszych argumentów przeciwko unii monetarnej).
Stopy procentowe
Narzędzia wpływania na rynek finansowy mogą polegać na regulowaniu płynności pieniądza. Dzielimy je na standardowe i niestandardowe.
Podstawowym narzędziem polityki monetarnej większości banków centralnych są stopy procentowe. Stopy procentowe ustalane są na takim poziomie, który zdaniem Rady Zarządzającej jest właściwy dla osiągnięcia i utrzymania średnioterminowego celu inflacyjnego. Sterując stopami procentowymi EBC bierze pod uwagę m.in. swój mandat stabilności cen, ale również rynkowe stopy procentowe i rentowności, w szczególności te krótkoterminowe. Banki centralne z reguły starają się wpasować z ruchami stóp procentowych w cykle koniunkturalne, obniżając koszt pieniądza w trudnych czasach kryzysu, kiedy m.in. inflacja drastycznie spada, a także podnosząc oprocentowanie kiedy gospodarka przyspiesza, zwiększając oddolną presję na ceny. Choć banki centralne próbują prognozować dane makroekonomiczne i zmiany w gospodarce, to rezultaty są mocno kontrowersyjne.
Stopy procentowe określają podstawowy koszt pieniądza dla instytucji mogących posiłkować się płynnością z banku centralnego. W EBC są to:
- Główna stopa refinansowa – minimalna stopa aukcyjna dla refinansowania pożyczek.
- Stopa pożyczkowa (dyskontowa) – stała stopa dla pożyczek instytucjonalnych.
- Stopa depozytowa – wykorzystywana do rozliczania depozytów bankowych w EBC.
Stopy procentowe wywierają szeroki wpływ na koszt pieniądza na rynku wyrażony rynkowym oprocentowaniem kapitału w sektorze finansowym, a także na ostateczną ofertę dla końcowych odbiorców tradycyjnych produktów bankowych. Stopy procentowe mają tendencję do poruszania się w cyklach mniej więcej odpowiadającym ruchom inflacyjnym - czasem z lekkim wyprzedzeniem, a czasem z opóźnieniem. Wszystko zależy od szybkości działania banku centralnego.
Mechanizm instrukcji wyprzedzających
Do standardowych narzędzi polityki monetarnej zalicza się mechanizm instrukcji wyprzedzających, które mają dać rynkom pogląd na zapatrywania decydentów oraz możliwe przyszłe posunięcia. Oczywiście żaden bank centralny nie chce z góry narzucić sobie ograniczeń, których później musiałby dotrzymać stawiając na szali swoją wiarygodność, dlatego też instrukcje wyprzedzające formułowane są w najlepszym razie warunkowo albo w ogóle niewiążąco. Realia EBC pokazują, że instrukcje wyprzedzające ograniczają się do zapewnień, że Rada Zarządzająca zrobi wszystko co w jej mocy, by inflacja wróciła do celu. Zresztą prezes Mario Draghi oświadczył w którymś momencie, że EBC nigdy do niczego się nie zobowiązywał w instrukcjach wyprzedzających i najprawdopodobniej zobowiązywać się nie będzie. Konkluzja, jaka nasuwa się po analizie praktycznego zastosowania tego narzędzia mogłaby być taka: Bank centralny korzysta z instrukcji wyprzedzających po to, by wywołać pożądaną reakcję rynku (interwencja słowna) i choć intencją jest poprawa komunikacji, to jednak bank nie musi stosować się do własnych instrukcji i często nie chce tego robić.
Transmisja polityki monetarnej
Banki centralne dużo uwagi przy stosowaniu narzędzi polityki monetarnej poświęcają tak zwanej transmisji polityki monetarnej do gospodarki. Chodzi o to, by zmiany w polityce monetarnej wywierały realny wpływ na gospodarkę i wskaźniki dotyczące mandatów banków centralnych. Jednym z przykładów z problemem mechanizmu transmisyjnego jest sytuacja po kryzysie z 2008 roku, kiedy banki praktycznie przestały pożyczać sobie pieniądze na rynku bankowym patrząc z nieufnością na dotychczasowych partnerów. W tym czasie standardowe narzędzia nie mogły zadziałać, a EBC musiał postąpić nieszablonowo, by zaradzić nowopowstałemu problemowi z brakiem płynności w sektorze finansowym.
Narzędzia niestandardowe
Kiedy w czasie kryzysu standardowe metody działania banków centralnych są niewystarczające, muszą one sięgnąć po mocniejsze środki. Zwykłe metody, jak obniżanie stóp procentowych, wyczerpują się w momencie osiągnięcia poziomu bliskiego zeru – ma to miejsce obecnie w czterech krajach wysoko rozwiniętych: USA, Japonii, strefie euro i Szwajcarii – i może zajść potrzeba uzupełnienia ich dodatkowymi programami, jak np. „luzowanie ilościowe” (tzw. QE z ang. Quantitative Easing). Jean-Claude Trichet w swoim wystąpieniu w 2010 roku zaznaczył, że niestandardowe narzędzia polityki monetarnej mają na celu jedynie wsparcie efektów i transmisji standardowych metod.
