W naszej analizie zakładamy, że zarówno rozwój sztucznej inteligencji jak i wdrażanie rozwiązań wykorzystujących sztuczną inteligencję w najbliższych latach będzie przebiegać stopniowo. Jest to spójne z obecnym konsensusem naukowym, zgodnie z którym w ciągu najbliższych 10 lat nie uda się stworzyć sztucznej inteligencji przewyższającej inteligencję człowieka (por. MAKROmapa z 29.01.2024).
W celu dokonania oceny, w jakim stopniu poszczególne kraje są przygotowane na technologiczny szok w obszarze sztucznej inteligencji stworzyliśmy indeks odzwierciedlający bieżącą gotowość poszczególnych państw do uzyskania korzyści związanych z wdrożeniem sztucznej inteligencji. Składowe indeksu obejmują obszary kluczowe dla możliwości zastosowania sztucznej inteligencji na szeroką skalę, a ich dobór został dokonany na podstawie przeglądu literatury. Zbudowany przez nas indeks opiera się na 6 obszarach:
- Infrastruktura cyfrowa. Jakość infrastruktury cyfrowej jest kluczowym czynnikiem decydującym o możliwości wykorzystania narzędzi sztucznej inteligencji w codziennej pracy. Jako miarę rozwoju infrastruktury cyfrowej przyjęliśmy dostęp do szerokopasmowego Internetu na 100 mieszkańców.
- Kapitał ludzki. Im wyższy jest kapitał ludzki, tym większy jest potencjał do komplementarnego wykorzystania sztucznej inteligencji w pracy. Aby przybliżyć poziom kapitału ludzkiego w poszczególnych krajach wykorzystaliśmy trzy zmienne: udział w populacji osób korzystających z Internetu, liczbę badaczy w sektorze badawczo-rozwojowym na 1 mln mieszkańców oraz udział w zasobie siły roboczej osób posiadających pełne wykształcenie wyższe.
- Demografia. Wraz z wiekiem obniżają się możliwości adaptacji do nowych rozwiązań technologicznych, zarówno jeśli chodzi o umiejętność ich stosowania, jak również gotowość do przebranżowienia się. Sytuację demograficzną państw przybliżyliśmy udziałem grupy wiekowej 15-49 lat w zasobie siły roboczej.
- Rynek pracy. Obszar ten odzwierciedla ekspozycję struktury zatrudnienia na szok technologiczny w obszarze sztucznej inteligencji. Zakładamy, że tak długo jak sztuczna inteligencja nie przewyższy poziomu inteligencji człowieka, tak długo będzie pełniła ona funkcje komplementarne względem pracy ludzkiej. Z tego powodu uważamy, że korzyści ekonomiczne związane ze wzrostem wydajności pracy będą większe niż ewentualne koszty związane z procesami dostosowawczymi na rynku pracy. W celu oszacowania ekspozycji struktury zatrudnienia na szok technologiczny w obszarze sztucznej inteligencji, wykorzystaliśmy metodykę zastosowaną w artykule Międzynarodowej Organizacji Pracy (Gmyrek et al., 2023). Autorzy użyli w niej modelu GPT-4 do scharakteryzowania poszczególnych grup zawodów i przypisania im stopnia ekspozycji na generatywną sztuczną inteligencję (czyli taką formę sztucznej inteligencji, która potrafi stworzyć treści w oparciu i dane, na których jest uczona). Zgodnie z cytowanym badaniem największą ekspozycję na szok technologiczny w obszarze sztucznej inteligencji mają pracownicy biurowi, a robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy najmniejszą. W naszej analizie wykorzystaliśmy zaproponowane oceny ekspozycji poszczególnych grup zawodów i przemnożyliśmy je przez strukturę zatrudnienia w poszczególnych krajach, w ten sposób obliczając zagregowane wskaźniki ekspozycji rynku pracy na rozwój sztucznej inteligencji. Z naszych obliczeń wynika, że największą ekspozycję na szok technologiczny w obszarze sztucznej inteligencji mają Japonia, Szwajcaria i Niemcy. Z kolei Polska plasuje się w połowie przygotowanego zestawienia.
- Integracja. Kategoria ta przybliża stopień integracji kraju w ramach globalnych łańcuchów dostaw usług związanych z technologią informacyjną. Im gospodarka jest bardziej zintegrowana w ramach międzynarodowych łańcuchów dostaw usług technologii informacyjnych, tym ma większe szanse zarówno na dostęp do technologii, jak i na wsparcie w zastosowaniu tych technologii. W celu przybliżenia stopnia integracji kraju w ramach globalnych łańcuchów dostaw wykorzystaliśmy udział usług, głównie w obszarze technologii informacyjnych, w eksporcie oraz imporcie usług ogółem. Uwzględnienie danych zarówno dla eksportu jak i importu pozwala na ocenę stopnia integracji zarówno z początkowymi. jak i końcowymi odcinkami łańcucha dostaw.
- Otoczenie regulacyjne. Regulacje mogą zarówno wspierać, jak i blokować wdrażanie sztucznej inteligencji w gospodarce. Z tego powodu kluczowa będzie jakość tworzonych regulacji, które będą trafnie identyfikować zagrożenia związane ze sztuczną inteligencją i jednocześnie nie blokować jej rozwoju w „niekontrowersyjnych” obszarach. Obszar ten przybliżyliśmy indeksem Banku Światowego opisującym jakość regulacji.
Wszystkie zmienne wykorzystane w konstrukcji indeksu zostały wystandaryzowane przy użyciu poniższego wzoru:
W przypadku ujęcia w ramach danej kategorii więcej niż jednej zmiennej, zostały one zagregowane przez policzenie średniej geometrycznej. Przyjęcie średniej geometrycznej wynika z tego, że zidentyfikowane zmienne mają na ogół charakter komplementarny i przyjęcie średniej arytmetycznej mogłoby sztucznie zawyżać wartość składowej. Przykładowo, gdy społeczeństwo charakteryzuje się wysokim udziałem osób z wyższym wykształceniem w zasobie siły roboczej i niskim udziałem osób korzystających z Internetu jest mniej korzystna z punktu widzenia wdrożenia sztucznej inteligencji niż sytuacja gdy mamy do czynienia z umiarkowanym udziałem osób z wyższym wykształceniem i umiarkowanym udziałem osób korzystającym z Internetu. W pierwszym przypadku niewielki odsetek osób korzystających z Internetu będzie czynnikiem ograniczającym potencjał osób z wyższym wykształceniem.
Finalny indeks jest średnią arytmetyczną subindeksów dla poszczególnych kategorii. Tym samym przyjmuje on wartości od 0 do 1 – im wyższa wartość indeksu, tym większa gotowość kraju na szok technologiczny w obszarze sztucznej inteligencji. Wszystkie dane wykorzystane do konstrukcji indeksów pochodzą z Banku Światowego. Analiza została przeprowadzona na próbie 38 krajów, a wielkość próby wynika z dostępności danych. Analiza ma charakter przekrojowy i wykorzystane w niej dane pochodzą z lat 2019-2022. W przypadku braku danych uwzględniana była ich ostatnia dostępna wartość.
Najwyższe miejsca w zbudowanym przez nas indeksie zajmują Szwecja, Szwajcaria oraz Holandia, co nie jest zaskoczeniem zważywszy na ich wysoki poziom zamożności, duży zasób kapitału ludzkiego oraz silne instytucje. Polska plasuje się w środku przygotowanego zestawienia. Spośród krajów Europy ŚrodowoWschodniej oraz krajów bałtyckich Polskę wyprzedzają Estonia, Węgry i Czechy. Warto jednocześnie zwrócić uwagę na relatywnie słaby wynik USA. Wynika on przede wszystkim z deficytów w obszarze kapitału ludzkiego związanych m.in. z relatywnie niskim udziałem osób z wyższym wykształceniem w zasobie siły roboczej.
Z punktu widzenia oceny potencjału wykorzystania sztucznej inteligencji przez Polskę kluczowa jest identyfikacja przewag i słabości, jakie cechują polską gospodarkę. W tym celu odnieśliśmy wartości poszczególnych składowych obliczonego dla Polski indeksu gotowości na technologiczną zmianę w obszarze sztucznej inteligencji do ich średnich wartości w analizowanej próbie krajów. Polska charakteryzuje się przewagami w obszarze kapitału ludzkiego, demografii oraz integracji z globalnymi łańcuchami dostaw usług związanych z technologią informacyjną. Z kolei wyniki poniżej średniej zostały odnotowane w przypadku infrastruktury cyfrowej (nadal niski udział gospodarstw domowych mających dostęp do szerokopasmowego Internetu), rynku pracy (m.in. ze względu na przerost zatrudnienia w rolnictwie) oraz otoczenia regulacyjnego (m.in. z uwagi na odnotowaną w ostatnich latach erozję instytucji, na którą wskazują międzynarodowe badania). Warto zwrócić uwagę, że są to obszary, które można relatywnie szybko poprawić, co w naszej ocenie wskazuje na potrzebę pilnego uwzględnienia tych elementów w polityce gospodarczej mającej na celu włączenie sztucznej inteligencji w długookresową strategię rozwoju państwa.
Stopień gotowości na szok technologiczny w obszarze sztucznej inteligencji jest kluczowy z punku widzenia osiągnięcia długookresowych korzyści z nim związanych. Stąd w kolejnej MAKROmapie przeanalizujemy, w jaki sposób szok technologiczny w obszarze sztucznej inteligencji wpłynie na zjawisko konwergencji Polski do zamożnych gospodarek UE.
Zobacz także: Hossa AI dopiero się zaczęła – uważa polski inwestor z Dubaju
