Produkcja owoców i warzyw od lat pozostaje ważnym elementem polskiego rolnictwa. Zgodnie z danymi GUS udział produkcji owoców i warzyw w całkowitej produkcji rolnej w Polsce w ostatnich 3 latach wyniósł średnio ok. 16%. Udział ten charakteryzuje się relatywnie wysoką zmiennością wynikającą z odmiennych warunków agrometeorologicznych w poszczególnych latach oraz relatywnych różnic pomiędzy cenami poszczególnych surowców rolnych.
Warto jednocześnie zauważyć, że w ostatnich latach kształtuje się on w łagodnym trendzie spadkowym. Przedmiotem poniżej analizy jest odpowiedź na pytanie, jak przez ostatnie lata zmieniła się struktura produkcji owoców i warzyw w Polsce oraz jakie są jej perspektywy w kolejnych latach.
W przypadku owoców z drzew niekwestionowanym liderem pozostają jabłka, które odpowiadają za ok. 89,5% całkowitej produkcji (średni udział za ostatnie 3 lata). Kolejne miejsca zajmują odpowiednio wiśnie (3,8%), śliwki (2,8%), gruszki (1,7%) i czereśnie (1,5%). Udział pozostałych owoców z drzew takich jak brzoskwinie, morele czy orzechy włoskie jest marginalny. Choć pozycja jabłek w strukturze produkcji owoców w Polsce jest niezagrożona, to warto odnotować, że produkcja czereśni i śliwek rośnie w ostatnich latach wyraźnie silniej na tle pozostałych gatunków owoców, co wynika zarówno ze wzrostu powierzchni sadów, jak i wyższego plonowania. Warto jednak zauważyć, że wzrost powierzchni sadów w przypadku czereśni i śliwek jest wyjątkiem, podczas gdy na ogół całkowita powierzchnia sadów w Polsce się sukcesywnie obniża. Spadek ten jest jednak kompensowany przez zwiększenie wydajności, co znajduje odzwierciedlenie w dalszym stopniowym wzroście produkcji z drzew.
Opisane wyżej tendencje znajdują również odzwierciedlenie we wzroście znaczenia Polski w unijnej produkcji owoców z drzew. W ostatnich latach Polska zwiększyła swój udział w unijnej produkcji wiśni i jabłek wzmacniając swoją pozycję największego producenta. Silny wzrost udziału został odnotowany również w przypadku wspomnianych wyżej czereśni i śliwek, co w przypadku czereśni pozwoliło awansować Polsce na 4 miejsce pod względem ich produkcji.
Produkcja owoców z krzewów i plantacji jagodowych jest silniej zdywersyfikowana niż produkcja owoców z drzew. Największy udział w produkcji mają truskawki i porzeczki (odpowiednio 28,0% i 25,6% - średni udział za ostatnie 3 lata). Warto jednak odnotować, że ich udziały wyraźnie zmniejszyły się w ostatnich latach na rzecz malin (19,2%), borówek (10,0%), a także pozostałych owoców takich jak aronia, orzechy laskowe, jeżyny, winorośl czy jagody kamczackie. Jednocześnie obserwowany jest sukcesywny spadek powierzchni upraw w przypadku najważniejszych kategorii owoców przy jednoczesnym silnym wzroście powierzchni upraw owoców pozostałych. Wskazuje to na rosnącą dywersyfikację produkcji owoców z krzewów i plantacji jagodowych i wzrost znaczenia odmian, które dotąd nie były w Polsce powszechnie produkowane, czemu po części sprzyjają zmiany klimatyczne dające w Polsce większe możliwości upraw, np. winorośli. Jednocześnie podobnie jak w przypadku owoców z drzew obserwowany jest szybki wzrost wydajności produkcji, który z nawiązką kompensuje niższą powierzchnię upraw.
Polska od lat pozostaje unijnym liderem w produkcji porzeczek i malin. Rośnie również znaczenie Polski w produkcji borówek. Przy utrzymaniu bieżących wzrostowych tendencji nasz kraj ma szansę wyprzedzić Hiszpanię pod względem wielkości ich zbiorów. W przypadku truskawek Polska utrzymuje drugie miejsce, a jej udział w całkowitej unijnej produkcji w ostatnich latach pozostawał stabilny.
W przypadku produkcji warzyw gruntowych, w przeciwieństwie do owoców, mamy natomiast do czynienia z wyraźnym trendem spadkowym. Wynika to przede wszystkim z obniżenia powierzchni upraw, a także - w mniejszym stopniu – z obniżenia plonów uzyskiwanych z hektara. W naszej ocenie jest to w znacznym stopniu efektem nasilającego się z roku na rok problemu suszy w Polsce, który sprawia, że dochodowość z produkcji warzyw gruntowych charakteryzuje się coraz większą zmiennością.
W strukturze produkcji warzyw gruntowych największe znaczenie mają kapusta (16,7% - średni udział za ostatnie 3 lata), cebula (16,1% oraz marchew (15,6%). Coraz większe znaczenie ma natomiast kategoria „dynie, kabaczki i cukinie”, która odpowiada za 9,9% całkowitej produkcji warzyw gruntowych. Udział buraków ćwikłowych wynosi 6,3%, pomidorów 4,3%, a pietruszki i ogórków odpowiednio 4,1% i 3,4%. W danych warto na szczególną uwagę zasługuje wzrost produkcji kukurydzy cukrowej, która startując z marginalnego poziomu zwiększyła swój udział w całkowitej produkcji warzyw gruntowych do ok. 4% w 2023 r.
Malejąca produkcja warzyw gruntowych jest w pewnym stopniu kompensowana przez rosnącą produkcję warzyw pod osłonami. Wzrost ten wynika przede wszystkim z wyższych uzyskiwanych plonów, podczas gdy sama powierzchnia upraw pod osłonami nie wykazuje wyraźnych tendencji.
Podsumowując, w ostatnich latach można zaobserwować malejące znaczenie produkcji owoców i warzyw w całkowitej wartości produkcji rolnej. W przypadku warzyw wynika to przede wszystkim z fizycznego spadku ich produkcji. Natomiast w przypadku owoców wartość ich produkcji rośnie wolniej niż wartość produkcji w pozostałych kategoriach polskiego rolnictwa. Analizując główne bariery rozwoju produkcji owoców i warzyw w Polsce coraz większym wyzwaniem stają się czynniki klimatyczne związane z ociepleniem klimatu, przy czym zmiany te zdają się w większym stopniu dotykać produkcję warzyw niż owoców. Warto zwrócić uwagę, że nie chodzi tutaj jedynie o coraz większy problem suszy w Polsce, ale również rosnącą częstotliwość występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych (częstsze gradobicia, gwałtowne opady, trąby powietrzne) i większą presję ze strony szkodników i chorób grzybowych. Kolejnym wyzwaniem są rosnące koszty pracy oraz niedobór pracowników w niektórych działach produkcji rolnej. Zgodnie z wynikami polskiego FADN (Farm Accountancy Data Network) produkcja owoców i warzyw charakteryzuje się wyraźnie wyższymi nakładami pracy na tle pozostałych sektorów produkcji rolnej, co sprawia, że znajduje się ona pod szczególnie wysoką presją. W tym kontekście nie bez znaczenia jest perspektywa coraz większej konkurencji ze strony innych znaczących producentów owoców i warzyw, nie będących członkami UE, takich jak Ukraina, Turcja, Serbia czy Maroko. W konsekwencji wiele wskazuje, że kolejne lata przyniosą najprawdopodobniej dalszy spadek znaczenia owoców i warzyw w strukturze produkcji rolnej w Polsce.
Zobacz także: Zbiory owoców i warzyw niższe niż przed rokiem. Jak to wpłynie na ich ceny?
Niniejszy dokument stanowi komentarz rynkowy i został sporządzony na podstawie najlepszej wiedzy autorów, z wykorzystaniem obiektywnych informacji pochodzących ze sprawdzonych źródeł. Materiał stanowi niezależne wyjaśnienie spraw w nim zawartych i nie może być wykorzystywany jako rekomendacja do zawierania transakcji. Stawki zawarte w materiale mają charakter informacyjny. Credit Agricole Bank Polska S.A. nie ponosi odpowiedzialności za treść zamieszczanych w materiale komentarzy i opinii.
