Karuzela VAT jest zaliczana do kategorii przestępstw karnoskarbowych. Określa się ją jako oszustwo podatkowe z wykorzystaniem znikającego podatnika. Ten sposób działania umożliwia zorganizowanym grupom przestępczym generować wielomilionowe zyski, gdyż unikają one opodatkowania lub domagają się zwrotu nienależnego podatku VAT naliczonego. Jak działa i na czym polega karuzela podatkowa? Sprawdź, aby nie narazić się na zarzut działania w grupie przestępczej.
Karuzela podatkowa – zasady działania
Karuzela podatkowa to określenie zaawansowanych schematów podatkowych, których skutki są niezgodne z prawem. Istnienie pierwszych karuzel podatkowych odnotowano już w latach 80. XX wieku. Dziś eksperci od prawa podatkowego szacują, że w państwach wspólnotowych co roku przyczynia się to do straty nawet kilkudziesięciu miliardów euro. Jednak – co oczywiste – oficjalna skala działalności podatników w tym zakresie jest niemożliwa do ustalenia.
Karuzela podatkowa to rodzaj oszustwa podatkowego. Choć wciąż uszczelniane są przepisy podatkowe, to karuzela jest zjawiskiem, przez które Skarb Państwa traci corocznie nawet dziesiątki milionów złotych. Należy tutaj zaznaczyć, że nie jest to w żadnym przypadku działanie przypadkowe i niezamierzone. To zaplanowany proceder, w ramach którego dochodzi do angażowania podmiotów trzecich – tzw. słupów.
W mechanizmie karuzelowym może uczestniczyć od kilku do kilkudziesięciu podmiotów, które prowadzą działalność gospodarczą. Będą to zarówno małe jednoosobowe firmy, jak i spółki działające za granicą. Z tego powodu ustalenie podmiotów odpowiedzialnych za oszustwo podatkowe bywa ogromnie utrudnione.
Dodatkowym problemem jest fakt, że organizacja całego procederu często angażuje uczciwych, nieświadomych przedsiębiorców, którzy dokonują transakcji zmierzających pośrednio do wyłudzenia podatkowego.
Skala karuzeli podatkowej ma związek z powszechną implementacją i harmonizacją VAT-u we wszystkich krajach członkowskich. W związku z tym, ten sam mechanizm można zastosować w różnych państwach UE, a kluczowe znaczenie ma tutaj zerowa stawka opodatkowania dostawy towarów na terenie Wspólnoty (według art. 41 ust. 3). Takie rozwiązanie pozwala na łatwe „przerzucanie” towarów bez strat po stronie podmiotów uczestniczących w oszustwie.
Trzeba podkreślić, że karuzela może powstać jedynie w przypadku stawki zerowej, a nie zwolnienia z podatku VAT. Mimo iż w teorii w każdej z tych sytuacji skutki dla podatnika są takie same, to zwolnienie nie uwzględnia prawa do odliczenia podatku naliczonego, co w efekcie niweczy cały proceder wyłudzenia.
Mechanizm karuzelowy krok po kroku
Zgodnie z definicją Związku Przedsiębiorców i Pracodawców, karuzela to sposób na wyłudzenie zwrotu podatku VAT poprzez podmiot do tego nieuprawniony w wyniku przeprowadzenia szeregu transakcji (czasem pozornych, a nie tylko realnych). Mechanizm karuzeli podatkowej opiera się na wykorzystaniu charakterystycznych cech podatku VAT – jego przerzucalności i neutralności.
Neutralność VAT-u opiera się na tym, iż nie stanowi on ciężaru dla poszczególnych uczestników rynku oprócz konsumenta. Jest uiszczany przy każdej transakcji przez: producenta, dystrybutora i sprzedawcę. W celu zachowania neutralności podatku VAT wyłącznie od wartości dodanej, każdy kolejny uczestnik rynku może obniżyć kwotę podatku należnego o wartość podatku naliczonego na wcześniejszych etapach transakcji. Oczywiście na wszystkich etapach podatek od wartości dodanej jest wliczany w cenę. W rezultacie jego ostateczny koszt pokrywa konsument niemający możliwości odliczenia.
Mechanizm karuzeli podatkowej wymaga istnienia wielu transakcji pośrednich, które są dokonywane przez:
- firmę wiodącą;
- znikający podatnicy;
- bufory;
- brokerów (ostatecznie to oni dokonują transakcji z firmą wiodącą).
Każdy z tych podmiotów pełni nieco inną rolę w tym procederze.
Spółka wiodąca
Spółka wiodąca (ang. conduit company) jest podmiotem, który na bieżąco reguluje zobowiązania publicznoprawne. Dysponuje ona kapitałem pozwalającym na swobodne prowadzenie działalności i spłatę zobowiązań wobec kontrahentów. Jej zadaniem jest tworzenie pozorów uczciwego biznesu. To właśnie ona dokonuje transakcji z tzw. znikającymi podatkami. Zawsze rejestruje się ją w kraju innym niż ten, w którym faktycznie dochodzi do wyłudzenia podatkowego.
Znikający podatnik
Z ang. missing trader, czyli znikający podatnik, to firma nabywająca towary od spółki wiodącej w ramach wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów. Wystawia ona fakturę VAT za owe towary, jednak tak naprawdę nigdy nie płaci zobowiązania publicznoprawnego. Po kilku lub więcej liczbie transakcji jest likwidowana w taki sposób, aby organy kontroli skarbowej miały problem z przeprowadzeniem kontroli podatkowej. Cel założenia podmiotu w formie „znikającego podatnika” polega więc na wystawianiu faktur bez pokrycia.
Z kolei podatników nieodbierających korespondencji od organów państwowych określa się mianem słupa. Jednocześnie nie aktualizują oni w KRS czy w CEIDG adresu, co uniemożliwia nawiązanie z nimi kontaktu.
Bufor
Bufor to firma o wiarygodnej historii, która uczciwie reguluje swoje zobowiązania. Jest ona filarem pośredniczącym między znikającym podatnikiem a brokerem. Cel jej istnienia w tym mechanizmie to utrudnienie prowadzonych postępowań przygotowawczych, a także budowanie wiarygodności realizowanych transakcji. Poszczególne bufory łańcucha karuzelowego mogą występować w nim świadomie bądź też nie.
Broker
Broker to podmiot realizujący zyski, który zamyka łańcuch relacji między poszczególnymi uczestnikami karuzeli VAT. Rejestruje się w tym samym państwie, co znikający podatnik. Nabywa towar od przedsiębiorstwa, które jest buforem, a później dostarcza go w ramach wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów do spółki wiodącej albo „wyprowadza” go do jednego z krajów trzecich, które utrudniają wymianę informacji podatkowych. W każdej z tych sytuacji zysk opiera się na odliczeniu podatku, który nigdy nie został zapłacony przez znikającego podatnika.
Co istotne, karuzele podatkowe o dużej skali działania często współwystępują z innymi przestępstwami – fałszowaniem dokumentacji, finansowaniem grupy przestępczej, finansowaniem terroryzmu czy praniem pieniędzy. Przedsiębiorca, który chce mieć gwarancję, że w wyniku współpracy z kontrahentami nie narazi się na zarzut organizacji karuzeli VAT, powinien zlecić precyzyjnie wykonany due diligence podatkowy.
Co jeszcze warto wiedzieć o mechanizmie karuzelowym?
Eksperci podkreślają, że nieregulowanie zobowiązań podatkowych bądź wyłudzenie odliczenia to nie jedyne oznaki, które umożliwiają wcześniejsze rozpoznanie schematu współpracy karuzeli podatkowej. Inne oznaki to m.in. ciągły obrót towarów między tymi samymi podmiotami, a więc w rezultacie brak odbiorcy końcowego. Innym symptomem jest brak możliwości realnego dysponowania towarem (dostawy nie dochodzą do skutku) czy odwrócenie łańcucha handlowego, a więc kierowanie dostaw od podmiotów znikających do realizujących zyski, a nie na odwrót.
Organy podatkowe podkreślają też, że istnieją pewne charakterystyczne elementy samej dostawy towarów. Odbywa się ona bardzo szybko, często bez kontroli towaru, z pominięciem ubezpieczeń, gwarancji i płatności z odroczonym terminem (BNPL). W przypadku przestępstw karuzelowych często mamy do czynienia z niewielkimi gabarytowo towarami o małej kubaturze, które mogą być transportowane w sposób błyskawiczny, w dużych ilościach i z pominięciem specjalistycznej infrastruktury.
Praktyka organów podatkowych wskazuje, że najczęściej karuzele podatkowe dotyczą takich towarów, jak:
- paliwa lub ich komponenty;
- stal budowlana;
- elektronika użytkowa;
- metale kolorowe i szlachetne;
- złom.
Postępowania karuzelowe – na czym polegają?
Postępowania karuzelowe są niezwykle złożone, dlatego ich prowadzenie często wymaga współpracy zarówno organów skarbowych z różnych krajów, jak i Policji czy prokuratury.
Trzeba przy tym zwrócić uwagę na postanowienie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 6 lutego 2014 roku, sygn. C-33/13 (Marcin Jagiełło vs DIS w Łodzi), w którym to postanowieniu uznano, że „(…) w razie uznania przez organy podatkowe w związku z przestępstwem lub nieprawidłowościami popełnionymi przez wystawcę faktury, że transakcja zafakturowana i powoływana jako podstawa prawna do odliczenia nie została rzeczywiście zrealizowana, odmowa prawa do odliczenia wymaga wykazania przez te organy na podstawie obiektywnych przesłanek – bez wymagania od odbiorcy faktury podejmowania czynności, które nie są jego zadaniem – iż odbiorca ten wiedział lub powinien był wiedzieć, że wskazana transakcja wiąże się z przestępstwem w dziedzinie podatku VAT (…)”.
Oznacza to, że praktykę, która zakłada przerzucanie na podatnika obowiązku wykazywania zgodności z prawem swojego działania i dochowania należytej staranności przy weryfikacji kontrahenta, ocenia się jako błędną. Dodatkowo w art. 181 ordynacji podatkowej dopuszcza się możliwość powołania wielu środków dowodowych w postępowaniu podatkowym, w tym:
- księgi podatkowe;
- deklaracje złożone przez stronę;
- zeznania świadków;
- opinie biegłych;
- materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin;
- informacje podatkowe;
- inne informacje zebrane w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej.
Dokładnie przeprowadzenie postępowania podatkowego jest wyjątkowo ważne, gdyż to na jego wynikach bazuje sąd podczas postepowania sądowego – a także ewentualni biegli z zakresu ekonomii w kontekście przestępczości zorganizowanej. Nie ma jednak wątpliwości, że brak należytej staranności musi zostać wykazany przez właściwe organy, a nie samego podatnika.
Jednym z dowodów na istotność i jednocześnie ogromne trudności wynikające z wykazania należytej staranności w sprawach podatkowych, jest opublikowanie przez Ministerstwo Finansów Metodyki w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych. W dokumencie wymieniono kryteria formalne oraz transakcyjne, wśród których znajdują się:
- weryfikację podmiotu w CEIDG albo KRS;
- sprawdzenie kontrahenta jako czynnego podatnika VAT oraz wpisania go na białą listę VAT;
- posiadanie przez firmę (i okazanie) wymaganych prawem koncesji oraz zezwoleń;
- prawidłowe umocowanie osób działających w imieniu kontrahenta.
Na koniec warto zaznaczyć, że przepisy podatkowe są stale uszczelniane. Coraz więcej konstrukcji sprzyja rozpoznaniu nieprawidłowości w systemie podatkowym. Do najnowszych rozwiązań zalicza się m.in. mechanizm podzielonej płatności (ang. split payment), obowiązek raportowania podatników poprzez wysyłanie pliku JPK_VAT, a także Krajowy System eFaktur oraz System Elektronicznego Nadzoru Transportu SENT. Oczywiście wciąż realizowane są transakcje, które działają destrukcyjnie na system finansowy właśnie w wyniku nieodprowadzania należnego podatku czy pozyskiwanie nieuzasadnionego zwrotu.
Jesteś przedsiębiorcą i chcesz uniknąć zarzutów o nieuczciwe praktyki, a przy tym czuć się bezpiecznie w przestrzeni gospodarczej? Zwróć się do doświadczonej kancelarii prawnej, której specjalnością jest doradztwo podatkowe.
Marcin Staniszewski Kancelaria Prawna RPMS Staniszewski & Wspólnicy
