Według Instytutu Energii Odnawialnej prosumenci odpowiadają w Polsce za około 74% zainstalowanej mocy w fotowoltaice. Małe instalacje przydomowe rosły w Polsce podobnie jak miało to miejsce w Niemczech, Australii czy Kalifornii. W żadnym jednak kraju na świecie mikro instalacje nie mają tak dużego udziału w rynku OZE i w rynku energii jak w Polsce. W roku 2022 zainteresowanie własną mikro instalacją PV spadło, ale mniej niż zakładano. Wpływ na to miała zmiana systemu rozliczenia energii z netmetering na net-billing.
Dodatkowo w 2022 roku miały miejsce inne zjawiska makroekonomiczne hamujące rynek prosumencki jak dopłaty do paliw kopalnych i zamrożenie cen energii elektrycznej, stagnacja w budownictwie mieszkaniowym i spadek liczby rozpoczynanych inwestycji budowlanych. Liczba prosumenckich instalacji fotowoltaicznych, według danych URE, na koniec roku 2022 wynosiła 1.2 mn sztuk (+41% r/r) o szacowanej mocy ponad 9,3 GW. Rozwój w tym segmencie rynku zainicjowały systemy dofinansowań oraz system rozliczeń nadwyżek energii net-metering. Najważniejsze programy to „Mój Prąd,” fundusze z regionalnych programów operacyjnych (RPO) i programu operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko” (POiŚ) oraz „Czyste Powietrze”. Programy te wpływają na obniżenie kosztu budowy instalacji i zmniejszają okres jej zwrotu.
Moce instalacji PV w ramach prosumentów w Polsce (GW)
Źródło: Rynek fotowoltaiki w Polsce 2023, Erste Group Research
W przypadku prosumentów biznesowych wysokie koszty energii elektrycznej w taryfie B wyraźnie poprawiły opłacalność instalacji PV. Według analizy Instytutu Energii Odnawialnej mimo braku dofinansowania z programu „mój prąd” (mikro instalacje o mocy powyżej 10 kW) czy „czyste powietrze” przy instalacjach 35-50MW może dawać IRR blisko 35-40%.
Zobacz także: Determinanty rozwoju branży fotowolticznej i jej wpływ na notowania giełdowe spółki Novavis Group
Jak wynika z analizy bazy danych IEO w Polsce funkcjonują obecnie 3404 profesjonalne instalacje PV. Dane te obejmują duże farmy o mocach powyżej 1 MW, jak i zaliczane obecnie do definicji małych instalacji – farmy o mocach poniżej 1 MW, uwzględniające też instalacje u prosumentów biznesowych. Farmy PV stanowią 26% mocy zainstalowanej w fotowoltaice, w tym duże farmy powyżej 50 MW stanowią 59%. W 2022 roku odnotowano w tym sektorze rekord przyrostu mocy fotowoltaicznych wynoszący 2,04 GW, w tym 0,347 GW w dużych farmach.
Nowe moce instalacji profesjonalnych PV w Polsce (GW)
Źródło: Rynek fotowoltaiki w Polsce 2023, Erste Group Research
Rynek profesjonalnych instalacji PV nabrał tępa wraz z wprowadzeniem w 2016 roku systemu aukcyjnego dla OZE. Aukcyjny system funkcjonował w latach 2016–2021. Pierwszy sześcioletni okres zakończył się wraz z tradycyjnie grudniową rundą aukcji w 2021 roku. Po zakończeniu tego okresu pozostały jeszcze do zrealizowania liczne projekty, które wygrały aukcje, aby rozpocząć produkcję energii w ciągu 18 miesięcy, według harmonogramu. Decyzją Komisji Europejskiej pod koniec 2021 roku system aukcyjny został przedłużony na kolejne lata 2022–2027. Aukcje OZE 2016– 2021 okazały się sporym sukcesem i stymulantem rozwoju przede wszystkim dużych farm fotowoltaicznych, zapewniając wsparcie dla 6,8 GW mocy w tej technologii oraz dla 5,3 GW dla elektrowni wiatrowych, które razem z fotowoltaiką uczestniczyły w aukcjach w tym samym koszyku aukcyjnym. Kolejny sześcioletni okres aukcji OZE został dokładnie rozpisany rok po roku oraz na konkretne możliwe moce do zakontraktowania w danej technologii. Dla fotowoltaiki w każdym roku, począwszy od 2022 roku, przewidziano po 750 MW mocy dla instalacji do 1 MW i powyżej 1 MW. W zestawieniu znalazła się również pozycja wiatru na lądzie od 2023 roku 250 MW, a skończywszy na 2027 roku z dostępną mocą w wysokości 1000 MW. W 2022 roku odbyła się pierwsza pilotażowa aukcja OZE z przedłużonego przez KE nowego systemu aukcyjnego z wolumenem ustalonym z góry na lata 2022–2027. Tym razem farmy do 1 MW nie cieszyły się dużym powodzeniem, pomimo znaczącego zaoferowanego wolumenu mocy w wysokości 750 MW. W efekcie rozstrzygniętej aukcji będzie mogło powstać jedynie 150 MW mocy w małych farmach PV. Znacznie większe było natomiast zainteresowanie aukcjami na farmy powyżej 1 MW, gdzie znalazły się również projekty wiatrowe onshore. Farmy wiatrowe uzyskały kontrakty na moce około 245 MW, a duże farmy fotowoltaiczne uzyskały natomiast kontrakty na 336 MW, co sumarycznie daje ponad 581 MW nowych mocy. W latach 2021-2022 zauważyć można było jednak spadek zainteresowania aukcyjnym instrumentem wsparcia, gdyż technologia fotowoltaiczna jest już dojrzała i wraz ze wzrostem cen energii w okresie szantażu gazowego Rosji i kryzysu energetycznego, inwestorzy decydowali się na budowę farm na zasadach komercyjnych (rynkowa sprzedaż energii, w tym PPA).
Do największych operatorów farm PV należą Respect Energy, PAK-Polska Czysta Energia, Solis Bond Company, Better Energy Impact, Energa, Regesta (wspomniane odpowiadają za ponad 60% liczby farm w Polsce).
Rynek farm PV dopiero nabiera tempa. W badaniu ankietowym z początku 1. kw. 2023 roku przeprowadzonym przez IEO badana próbka statystyczna potwierdza zaangażowanie biznesu w budowę coraz większych farm PV, powyżej 20, 30, a w szczególności 50 MW (Łącznie obecnie prawie 2.5GW we wczesnym etapie przygotowania oraz ponad 0.5GW w zaawansowanym etapie). Dane IEO o uzyskanych warunkach przyłączenia do sieci potwierdzają, że w 2022 roku było 3402 MW projektów z wydanymi ważnymi warunkami przyłączenia, a w pierwszym kwartale 2023 było to 974 MW.
Nowe moce instalacji profesjonalnych PV z zawartą umową o przyłączenie w Polsce (GW)
Źródło: Rynek fotowoltaiki w Polsce 2023, Erste Group Research
Zwraca uwagę fakt, że w bazie danych projektów w latach 2021–2023 szybciej przybywa umów przyłączeniowych niż warunków przyłączenia oraz że w 2022 roku (w porównaniu ze stanem na koniec 2021 roku) nie spada moc projektów, które uzyskały pozwolenia budowlane. Od dwu lat rozwój elektrowni fotowoltaicznych jest coraz bardziej limitowany dostępnością mocy przyłączeniowych w sieciach energetycznych. Operatorzy systemów dystrybucyjnych, zgodnie z przepisami ustawy Prawo energetyczne, aktualizują i udostępniają informacje o wielkości dostępnych mocy przyłączeniowych dla sieci powyżej 1 kV dla najbliższych pięciu lat. Z analizy IEO wynika, że według danych na koniec Q1’23 łączna dostępna dla inwestorów moc przyłączeniowa na najbliższe pięć lat (2023–2028) będzie nieznacznie rosła (z 3,8 do 4,4 GW), ale w porównaniu z planami wydanymi przez OSD i OSP rok temu jest to spadek o 41%. Obrazuje to pogarszający się stan i spadającą wydolność sieci elektroenergetycznej. Największa wydolność sieci widoczna jest dla województwa wielkopolskiego. Wielkopolska oraz województwo kujawsko-pomorskie to te, które jako jedyne mają mieć ponad 1 GW dostępnej mocy przyłączeniowej dla OZE i znacznie wyróżniają się na tle pozostałych. Na drugim końcu spektrum dostępności mocy są województwa: świętokrzyskie, lubelskie, dolnośląskie, opolskie oraz przede wszystkim warmińsko-mazurskie.
Stan wniosków o przyłączenie do sieci ze względu na operatora w Polsce (GW)
Źródło: Rynek fotowoltaiki w Polsce 2023, Erste Group Research
Trendy w branży wskazują, że w nadchodzących latach spadać będzie liczba inwestycji w ramach prosumentów domowych. Nowa formuła programu „Mój Prąd” wraz z dodatkowymi urządzeniami, będzie sprzyjać spokojnemu i stabilnemu przyrostowi nowych mocy oraz będzie formą zabezpieczenia dla okresu przejściowego, zanim w 2024 roku zostaną wdrożone ceny dynamiczne dla prosumentów. Według IOE rosnąć będzie aktywność firm w rozwijaniu projektów PV w modelu autoproducenta w odpowiedzi na wzrosty cen energii, w szczególności dla przedsiębiorstw przemysłowych. Dysponują one zarówno odpowiednimi powierzchniami, jak i możliwościami przyłączania źródeł PV do wewnętrznej sieci, a perspektywa rozwoju tego segmentu rynku jest duża (patrz inwestycje Stalprodukt, KGHM, Grupa Azoty, JSW). Sprzyjać temu będą również rozwój i budowa nowych obiektów zarówno usługowych, jak i produkcyjnych oraz modernizacja obecnych pod odkreślone wymogi i standardy energetyczne i środowiskowe. Czynnikiem wzrostowym jest również wejście w życie od 2026 roku podatku granicznego w UE (CBAM), który napędza inwestycje w dekarbonizacje. Przechodzenie firm na zieloną energię, to obecnie jeden z głównych modeli i trendów biznesowych. Przy wyższych cenach energii rosnąć powinno dalej zainteresowanie inwestycjami w profesjonalne duże instalacje PV.
Zgodnie z najnowszą bazą danych IEO obejmującą rozwijane projekty fotowoltaiczne na rynku jest 6,5 GW projektów z zapewnionymi warunkami przyłączenia do sieci, w tym niemal 4.4 GW to nowe warunki uzyskane w latach 2022–2023. Operatorzy OSD i OSP oceniają dostępne dla OZE na 2025 rok wolne moce przyłączeniowe na 4,1 GW, z czego co najmniej połowa zostanie wykorzystana przez fotowoltaikę. Aktualne prognozy dla Polski mówią o mocy 26,8 GW w fotowoltaice na koniec 2025 roku.
Prognoza IOE przyrostu mocy w Polsce (GW)
Źródło: Rynek fotowoltaiki w Polsce 2023, Erste Group Research
