Prawdopodobnie raportowanie kwestii środowiskowych będzie wymagało od firm najwięcej uwagi. Bardzo często będą to dla podmiotów zupełnie nowe wymogi, w obszarach, którymi wcześniej się nie zajmowały, co na etapie przygotowania do raportowania będzie mogło sprawiać firmom duże trudności – brak danych z rynku, konieczność zorganizowania procesu gromadzenia danych wewnętrznych oraz raportowania w firmie, szeroka współpraca z interesariuszami w kwestii wpływu, szans i zagrożeń związanych ze środowiskiem, zrozumienie skomplikowanych kwestii interakcji przedsiębiorstwa i jego łańcucha wartości z otoczeniem. Dynamika zmian w otoczeniu prawnym czy biznesowym w tym obszarze jest bardzo duża.
Raportowanie zrównoważone w obszarze środowiskowym obejmuje kwestie ograniczania emisji gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeń, racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi, a także wdrażanie zasad gospodarki obiegu zamkniętego oraz dbanie o bioróżnorodność i ekosystemy. Naszym zdaniem dla polskich firm szczególnie dużym wyzwaniem może być sprostanie wymogom dotyczącym zmian klimatu, bioróżnorodności oraz gospodarki obiegu zamkniętego. Przyrost liczby przepisów w tych obszarach jest w ostatnich latach bardzo duży. Część przepisów dopiero jest opracowywana i można spodziewać się kolejnych inicjatyw prawnych. Często brak tu jednolitych standardów, dobrych praktyk i wzorców, z których mogłyby korzystać polskie firmy. Kwestie te są nieraz wyjątkowo skomplikowane, szczególnie jeśli uwzględnimy oddziaływania w łańcuchu wartości. Kwestie związane z gospodarką wodną i morską wydają się mniejszym wyzwaniem – duża część uregulowań już funkcjonuje i jest wdrożona w firmach. Stosunkowo łatwo też uzyskać niektóre wymagane dane, np. o zużyciu wody. Bardziej skomplikowane wydają się kwestie związane z niektórymi zanieczyszczeniami, które definiowane są w standardach ESRS dosyć szeroko. Raportowanie w obszarze zanieczyszczeń nie powinno jednak stanowić dla polskich firm dużego problemu – duża część kwestii związanych z tradycyjnie rozumianymi zanieczyszczeniami, niebezpiecznymi substancjami i ryzykiem z nimi związanymi jest od dłuższego czasu wdrożona w firmach i monitorowana.
Zobacz także: KNF ostrzega przed brokerem Forex! Jego klienci czują się oszukani
Firmy będą musiały dostosować swoje modele biznesowe do nowych wymogów środowiskowych, co może oznaczać konieczność podjęcia działań na bardzo wielu płaszczyznach. Dla przykładu mogą to być inwestycje we własne OZE, modernizacja linii produkcyjnych, zmiana struktury surowcowej, minimalizacja strumienia odpadów, zmiana dostawców lub odbiorców, przeprojektowanie produktów czy w ogóle dogłębna zmiana profilu firmy. Naturalnie działania te będą bardziej odczuwalne dla firm przemysłowych, w których ok. 2/3 kosztów stanowią koszty zużycia materiałów i energii. Konieczność transformacji energetycznej może być dużym wyzwaniem dla sektorów energochłonnych i wysokoemisyjnych, tj. produkcji metali, chemikaliów, a także sektora cementowego czy szklarskiego. Trudności w sprostaniu ambitnym celom klimatycznym będą mieć również spółki z sektora wydobywczego, rafineryjnego czy elektroenergetycznego. Jest to również wyzwanie dla sektora rolno-spożywczego, charakteryzującego się podwyższonym poziomem emisji oraz zużycia wody. Z punktu widzenia raportowania ma to jednak większe znaczenie dla przetwórstwa rolno-spożywczego, w zakresie pozyskiwania surowców, niż przedsiębiorstw rolnych, których wymóg dotyczył będzie w mniejszym stopniu. W poniżej tabeli przedstawiono znaczenie poszczególnych tematów raportowania zgodnie z ESRS w obszarze środowiskowym dla poszczególnych branż.
ESRS E1 ZMIANY KLIMATU
Polska gospodarka cechuje się wysoką emisyjnością i stosunkowo wysoką energochłonnością na tle gospodarek unijnych. Szczególne znaczenie może mieć ta kwestia w przypadku sektorów o dużej emisyjności, bowiem ich emisje będą stanowiły dużą część emisji w łańcuchach wartości innych przedsiębiorstw. Duże wyzwanie dla branż energochłonnych będzie stanowiła wielokrotnie wyższa niż przeciętnie w UE emisyjność polskiego sektora elektroenergetycznego. Pośrednio powoduje to, że wyższe będą emisje w łańcuchach wartości polskich przedsiębiorstw. Widać to wyraźnie w przypadku sektorów o niskiej emisyjności – stosunkowo dużą część ich emisji stanowią emisje w zużywanej energii. Dotyczy to np. sektora finansów, handlu, IT, zarządzania nieruchomościami i pozostałych usług biznesowych, dla których emisyjność jest ponad pięciokrotnie wyższa niż średnio w UE. O ile firmy te mogą w tym względzie wypadać słabo w porównaniu z unijną konkurencją, to prawdopodobnie wpływ tego czynnika będzie ograniczony, gdyż ich emisje będą stanowiły niewielką część emisji w łańcuchach wartości.
Kwestie klimatu będą miały największe znaczenie dla energetyki, górnictwa, branży rafineryjnej, chemicznej, metalurgicznej, cementowej, szklarskiej oraz rolnictwa. Część przedsiębiorstw z tych branż ma już doświadczenie w raportowaniu kwestii związanych z klimatem i liczeniem śladu węglowego – czy to przez publikowanie raportów niefinansowych czy udział w europejskim systemie handlu uprawnieniami do emisji. Wyzwaniem może być jednak ewentualny nowy, dalszy wzrost presji na redukcję emisji. Ujawnienia dotyczące klimatu będą mogą mieć jednak duże znaczenie niemal dla wszystkich sektorów, ze względu na wysoką istotność kwestii związanych z emisyjnością.
ESRS E2 ZANIECZYSZCZENIE
Oceniamy, że raportowanie kwestii związanych z zanieczyszczeniami nie powinno stanowić dla polskich firm dużego problemu. Wprawdzie przeciętnie polskie firmy charakteryzują się wyższą intensywnością emisji zanieczyszczeń na jednostkę produkcji niż firmy unijne, jednak częściowo wynika to z niższej wartości ich obrotu. Kwestie dotyczące zanieczyszczeń podlegają ostrym regulacjom unijnym, tak samo w Polsce, jak i w innych krajach. Niektóre regulacje polskie są nawet ostrzejsze niż unijne. Jednak również niektóre kraje UE stosują ostrzejsze normy niż te ustanowione na poziomie całej UE. Niemniej jednak, firmy są do tych regulacji przyzwyczajone, ich szersze raportowanie nie powinno stanowić takiego wyzwania, jak raportowanie niektórych innych kwestii środowiskowych. Co więcej, firmy polskie są w tym kontekście w lepszej sytuacji niż konkurencja spoza UE, często podlegająca niższym standardom dotyczącym zanieczyszczeń niż standardy unijne. Większa świadomość interesariuszy w zakresie zanieczyszczeń generowanych przez działalność firm poza UE może zwiększyć relatywną atrakcyjność produktów i usług firm z Polski.
Podobnie jak w przypadku kwestii klimatu, kwestie zanieczyszczenia będą prawdopodobnie najbardziej istotne dla branż energochłonnych, rolnictwa i branż z nimi powiązanych. Dotyczy to sektora energetycznego (w części opartej na paliwach kopalnych), górnictwa, chemicznego i rafineryjnego, produkcji i obróbki metali, produkcji cementu, papieru i szkła oraz gospodarki odpadami i wodno-ściekowej. Wprawdzie dla firm z tych sektorów tematy te nie są w większości nowe, jednak ich emisje będą stanowiły dużą część emisji w łańcuchach dostaw, stąd presja na ich obniżenie będzie największa. Firmy, które stosują najczystsze, najbardziej efektywne technologie mogą z kolei zyskać na zwiększonym popycie na swoją produkcję. Temat zanieczyszczeń będzie również istotny dla firm powiązanych z powyższymi sektorami – tutaj wyzwania związane z samym raportowaniem mogą być większe, gdyż nowe wymogi mogą oznaczać znacznie większe zapotrzebowanie na informacje o zanieczyszczeniach generowanych w ich łańcuchach wartości. Oddzielną kwestią jest sektor rolny i spożywczy – tutaj emisje są stosunkowo wysokie, ale prawdopodobnie niewielka część produkcji rolnej zostanie objęta obowiązkowym raportowaniem zrównoważonego rozwoju.
ESRS E3 ZASOBY WODNE I MORSKIE
Naszym zdaniem, na tle innych wymogów, wypełnienie tych związanych z zasobami wodnymi i morskimi nie będzie dużym problemem dla polskich przedsiębiorstw. Większość przepisów dotyczących tego obszaru jest już od dłuższego czasu znana i stosowana przez firmy. Jednocześnie, w Polsce stosunkowo nieduży jest udział gospodarki morskiej w PKB na tle część krajów UE. Zagrożenia związane z wodą – zarówno jej nadmiarem, jak i niedoborem też są coraz lepiej przeanalizowane i uświadomione przez biznes. Coraz większa jest świadomość stosunkowo niewielkich zasobów wody w Polsce i konieczność jej oszczędzania. Działające od 2018 Państwowe Gospodarstwo Wodne „Wody Polskie” porządkuje kwestie związane z wykorzystaniem wody, zasobów morskich oraz zagrożeniami hydrologicznymi.
Niemniej jednak dla części branż, kwestie związane z wodą mają duże znaczenie i potencjalnie mogą być źródłem wyzwań. Branże, które w największym stopniu bezpośrednio oddziałują na zasoby wodne (pobór i zanieczyszczenia) to: sektor wydobywczy (przede wszystkim węgla oraz wydobycie spod dna morskiego), produkcja paliw, tekstyliów i odzieży, chemikaliów, papieru, a także energetyki oraz działalność związana z rybołówstwem i rolnictwem. W przypadku tych ostatnich, z uwagi na rozdrobniony charakter działalności w Polsce, wymóg raportowania będzie dotyczyć tylko niewielkiej liczby przedsiębiorstw rolnych z osobowością prawną. Natomiast (pośrednio) w większym stopniu standard E3 może być istotny dla przetwórstwa rolno-spożywczego, które oprócz wykorzystania surowców wykorzystujących wodę oraz podanych na zagrożenia związane z wodą, samo również charakteryzuje się stosunkowo dużym zużyciem wody. Znikomym, bezpośrednim oddziaływaniem na zasoby wodne odznacza się natomiast szeroko pojęty sektor usług, w tym sektor IT.
ESRS E4 BIORÓŻNORODNOŚĆ I EKOSYSTEMY
Wymogi związane z bioróżnorodnością i ekosystemami będą dotyczyły szczególnie niektórych sektorów. Niemniej jednak dla większości polskich przedsiębiorstw mogą być wyzwaniem, gdyż będą dla nich zupełnie nowym obszarem do analizy. Trudności mogą polegać na braku danych, szczególnie w łańcuchu wartości przedsiębiorstwa oraz zrozumieniu wzajemnych zależności pomiędzy działalnością przedsiębiorstwa, a bioróżnorodnością. Część przepisów unijnych związanych z tym obszarem dopiero powstaje. Szybko wzrasta również świadomość społeczna i presja związana z zachowaniem i przywróceniem bioróżnorodności i zdrowych ekosystemów. Zmiany te mogą spowodować ograniczenie dostępności niektórych surowców oraz terenów inwestycyjnych. Może to wymagać dużych zmian modelu biznesowego niektórych polskich firm.
Część branż została wskazana przez Grupę Zadaniową ds. Ujawniania Informacji Finansowych Związanych z Naturą (Taskforce on Nature-related Financial Disclosures - TNFD) jako te, które mają istotny wpływ na ekosystemy i bioróżnorodność. Są to: rolnictwo i leśnictwo, budownictwo, branża rafineryjna, energetyka, usługi komunalne, produkcja żywności i napojów, branża papiernicza i drzewna, produkcja materiałów budowlanych (w tym wyrobów metalowych), produkcja chemiczna, branża wydobywcza, farmacja i biotechnologia, branża odzieżowa, produkcja wyrobów tytoniowych i transport. Część z tych sektorów jest jednocześnie w dużym stopniu zależna od zmian środowiskowych – kurczące się zasoby naturalne ograniczają dostępność surowców. Taki efekt może wystąpić np. w firmach w łańcuchu przetwórstwa drewna. Od kondycji środowiska naturalnego w znacznym stopniu zależy również turystyka.
ESRS E5 WYKORZYSTYWANIE ZASOBÓW I GOZ
Kwestie związane z wykorzystaniem zasobów i wdrażaniem obiegu zamkniętego mogą dla dużej części polskich firm stanowić wyzwanie. Jest to dziedzina, która jest coraz bardziej uregulowana, a Polska ma opóźnienia we wdrażaniu niektórych przepisów unijnych, np. dyrektywa ws. zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (tzw. SUP) została transponowana do polskiego systemu prawnego niemal dwa lata po terminie. Oczekiwane są krajowe przepisy dotyczące systemu kaucyjnego i rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP). Niemniej jednak wskaźnik odzysku odpadów na poziomie całej gospodarki, tj. wytworzonych zarówno przed podmioty gospodarcze, jak i gospodarstwa domowe, w 2020 był w Polsce wyższy (74%) niż średnio w UE (59%). Niższy jest z kolei wskaźnik recyklingu opakowań, szczególnie plastikowych (32% vs 41% średnio w UE). Średni udział poddanych odzyskowi odpadów generowanych przez podmioty gospodarcze w Polsce w 2021 wyniósł 48%. W przetwórstwie przemysłowym (sekcja C) był znacznie wyższy (71%), a branżami o najwyższych wartościach tego wskaźnika były: produkcja elektroniki i urządzeń elektrycznych (>97%), budownictwo (92%) oraz produkcja maszyn i urządzeń, metali i wyrobów z metali oraz środków transportu (ok. 91%). Najniższymi wskaźnikami odzysku odpadów charakteryzują się, ze względu na swoją specyfikę, produkcja farmaceutyczna (24%) oraz branża chemiczna (26%).
Przejście z linearnego na cyrkularny model gospodarczy może oznaczać poważne zmiany w modelach biznesowych firm. Będzie ono również wymagało znacznego zacieśnienia współpracy w łańcuchu wartości. Wdrażanie zasad gospodarki obiegu zamkniętego jest szczególnie ważne dla branż o wysokim zapotrzebowaniu na surowce oraz generujących znaczne strumienie odpadów. W planie działania UE dotyczącym gospodarki obiegu zamkniętego wymienione zostały następujące branże: elektronika i ICT; baterie, akumulatory i pojazdy; opakowania; tworzywa sztuczne; tekstylia, budownictwo i budynki; branża spożywcza. Działania związane z projektowaniem produktów w sposób wydłużający ich cykl życia, a więc zgodnie z zasadami cyrkularności, będą również istotne m.in. dla producentów mebli czy sprzętów RTV i AGD. Z kolei ograniczanie opakowań będzie miało duże znaczenie również dla producentów kosmetyków, chemii domowej oraz niektórych innych dóbr konsumpcyjnych.
