Aktywa trwałe w bilansie spółki - inwestycje, należności, środki trwałe i aktywa niematerialne

Wiesz już czym jest bilans spółki i z czego mniej więcej się składa. No ale żeby jednak wiedzieć więcej niż mniej, to w tym odcinku sprawdzimy co dokładnie kryje się pod aktywami trwałymi i co wielu z was może zaskoczyć.

Aktywa w bilansie spółki

Zaczynamy kolejny odcinek naszej nowej serii poświęconej analizie finansowej spółek giełdowych, której partnerami są Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie i Biuro Maklerskie Alior Banku. W poprzednim odcinku rozpocząłem temat bilansu spółki czyli swego rodzaju migawki stanu jej majątku, która pokazuje nam co spółka posiada i w jaki sposób zostało to sfinansowane. Mowa więc o aktywach i pasywach spółki. W tej lekcji zajmę się aktywami, czyli składnikami majątku spółki, które mają określoną wartość i znajdują się pod kontrolą przedsiębiorstwa, które analizujemy. Oczywiście, na pasywa - czyli źródła finansowania aktywów - też przyjdzie czas, bo analizowanie bilansu tylko od strony aktywów (albo odwrotnie) niewiele nam powie o sytuacji spółki.

Przypomnę tylko, że podstawowy podział aktywów to ten na aktywa trwałe i obrotowe - te pierwsze z reguły są mniej płynne, dlatego znajdują się na początku zestawienia w bilansie, a aktywa obrotowe, jako bardziej płynne, znajdziemy w dalszej części.

Podział aktywów w bilansie spółki

W poprzednim odcinku wspomniałem o tym, że aktywa trwałe dzieli się na pięć podstawowych podkategorii, natomiast dzisiaj przyjrzymy się temu, co tak naprawdę spółka może zaklasyfikować do każdej z tych podkategorii aktywów trwałych, bo jest to naprawdę istotne. Co więcej, spółki w swoich sprawozdaniach są zobowiązane do tego, aby opisać strukturę swoich aktywów i pokazać co tak naprawdę się w nich znajduje. 

• zacznijmy od wartości niematerialnych i prawnych. Są to nabyte przez spółkę prawa majątkowe, które będą wykorzystywane co najmniej rok i nie zostały wytworzone przez samą spółkę. Wg ustawy o rachunkowości do tej kategorii spółka może jednak zaliczyć poniesione koszty prac rozwojowych. Przede wszystkim jednak do wartości niematerialnych i prawnych zalicza się posiadane prawa autorskie, know-how przedsiębiorstwa, prawa do projektów, patenty, zastrzeżone znaki towarowe, koncesje i licencje na oprogramowanie. Do wartości niematerialnych i prawnych można też zaliczyć koszty poniesione przy powołaniu lub późniejszym rozszerzeniu spółki akcyjnej i wartość firmy. W części sprawozdań możemy spotkać się z tym, że wartość firmy będzie wyszczególniona jako osobna podkategoria aktywów trwałych. Wartości prawne i niematerialne będą najczęściej stanowić większość aktywów trwałych w przypadku spółek np. z segmentu IT, tworzących własne oprogramowanie czy świadczących konkretne usługi. Dla przykładu Asseco Poland na koniec 2021 roku miał aktywa niematerialne wyceniane na ponad 2,4 mld PLN, a rzeczowe aktywa trwałe na 906 mln złotych
• kolejna podkategorią są wspomniane rzeczowe aktywa trwałe. W ich skład wchodzą przede wszystkim środki trwałe, czyli m.in. nieruchomości, budynki i lokale, a także grunty (w tym też prawa wieczystego użytkowania), wszelkiego rodzaju maszyny i urządzenia techniczne, w tym też sprzęt komputerowy (hardware), środki transportu. Do środków trwałych zalicza się też aktywa trwałe objęte umowami leasingu, np. samochody czy maszyny. Początkowa wartość środka trwałego powinna przekraczać 10 tys. PLN. Do środków trwałych, bez względu na ich wartość, nie można natomiast zaliczyć np. dzieł sztuki. Oprócz środków trwałych mamy też środki trwałe w budowie, czyli po prostu ogół kosztów, jakie spółka może wykazać z tytułu wytworzenia, zakupu czy przystosowania do użycia powstających środków trwałych. Tutaj można zaliczyć np. koszty budowy nieruchomości (wraz z kosztem zakupu gruntu, prac budowlanych czy samych materiałów). Sama wartość środków trwałych niewiele nam mówi, jeśli nie wiemy co się pod nimi kryje. Dlatego w sprawozdaniach znajdują się noty objaśniające, w których znajdziemy opis tego jak klasyfikowane są środki trwałe w bilansie i co się na nie składa. Zobaczmy jak to wygląda na przykładzie bilansu spółki Auto Partner, która jest jednym z większych dystrybutorów części samochodowych w Polsce. Z bilansu wynika, że jej rzeczowe aktywa trwałe na koniec 2021 roku były warte ponad 169 mln złotych. W nocie objaśniającej możemy sprawdzić co się na nie składa: widzimy tam np. ponad 48,8 mln w nieruchomościach i 45,4 mln w maszynach i urządzeniach. Jak jednak widać, są to zarówno środki trwałe będące własnością spółki, jak też aktywa z tytułu prawa do użytkowania, czyli wzięte w leasing. Wartość środków trwałych z tytułu prawa do użytkowania to aż 125,6 mln PLN, czyli znacznie więcej niż tych, które są własnością spółki. Widać to szczególnie mocno na przykładzie nieruchomości, gdzie z aktywów o wartości 48,8 mln aż 46 mln to te z prawem do użytkowania
• kolejną podkategorią aktywów trwałych są należności długoterminowe. Są to kwoty, jakie spółka ma otrzymać w okresie dłuższym niż 1 rok od dnia bilansowego. Bardzo ważne jest jednak to, że wg standardów Ustawy o Rachunkowości nie można tu zaliczyć należności z tytułu dostaw i usług (czyli za sprzedane towary i usługi, które świadczy spółka, dlatego też określa się je jako należności handlowe), bo te zawsze są klasyfikowane jako należności krótkoterminowe (czyli po stronie aktywów obrotowych), nawet jeśli termin zapłaty przekracza rok (spółki, które tworzą sprawozdania w oparciu o inne standardy mogą wrzucać je do aktywów trwałych, tak robi np. wspomniane Asseco Poland i wiele innych spółek). Co zatem zaliczymy do należności długoterminowych? Przede wszystkim sprzedaż aktywów trwałych z terminem zapłaty przekraczającym rok. Spółka wyszczególnia zobowiązania długoterminowe wobec jednostek powiązanych (np. wchodzących w skład grupy kapitałowej) i pozostałych jednostek (niepowiązanych kapitałowo i takich, w których spółka ma jakieś zaangażowanie w kapitale). Oprócz tego do należności długoterminowych spółka zalicza wpłacone kaucje np. za wynajem nieruchomości. Rzućmy okiem na bilans Livechat Software na koniec 2021 roku, gdzie długoterminowe należności to ponad 189 tys. PLN, z czego jak spółka tłumaczy w nocie objaśniającej nr 3, są to głównie kwoty wpłacone w ramach wspomnianych przeze mnie kaucji. 
• Inwestycje długoterminowe to kolejna z podkategorii aktywów trwałych. Zalicza się do nich np. nieruchomości i wartości niematerialne, których spółka nie wykorzystuje do własnej działalności, ale kupuje po to, by osiągnąć korzyści materialne, np. spowodowane wzrostem cen nieruchomości. Oprócz tego do inwestycji długoterminowych można zaliczyć akcje innych spółek, obligacje skarbowe i korporacyjne, listy zastawne itp. Inwestycje długoterminowe muszą mieć co najmniej roczny czas realizacji.
• ostatnią z podstawowych kategorii aktywów trwałych w bilansie są długoterminowe rozliczenia międzyokresowe. Zaliczamy do nich przede wszystkim aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego, który wynika z pojawienia się różnic przejściowych pomiędzy wartością bilansową danego składnika aktywów lub pasywów a jego wartością podatkową. O ile aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego zmniejszają przyszłą wysokość podatku, o tyle rezerwa z tytułu odroczonego podatku jest przeciwieństwem i oznacza, że w przyszłości trzeba będzie zapłacić wyższy podatek dochodowy

Trochę nam zeszło z tymi aktywami trwałymi, dlatego zajmę się aktywami obrotowymi w kolejnym odcinku.