Jednymi z głównych narzędzi analityka fundamentalnego są różne metody analizy sprawozdań finansowych spółek, notowanych na giełdach papierów wartościowych. Na nic jednak nie zda się nam choćby najlepsza metoda analizy sytuacji w skali mikro, jeżeli nie uwzględnimy uwarunkowań makroekonomicznych. Oczywiście nie sposób przewidzieć z całą pewnością jaka będzie sytuacja gospodarcza danego kraju, choćby kolejnego dnia. Kryzysy ekonomiczne mogą przebiegać bardzo gwałtownie, w związku z czym trudno być czegokolwiek pewnym. Czy w związku z tym nie jesteśmy w stanie przewidzieć w jakim kierunku będzie rozwijać się gospodarka? Na pewno nie jesteśmy w stanie powiedzieć nic, jednakże znajomość mechanizmów rządzących polityką finansową państwa może w dużym stopniu ułatwić przewidywanie kierunków, w których w najbliższym czasie będzie podążać dana gospodarka.
Polityka finansowa
Analizowanie sytuacji w sektorze prywatnym, bez uwzględniania wpływu państwa na gospodarkę byłoby wielkim błędem. W ramach szeroko pojętej polityki finansowej, instytucje państwa mają wiele możliwości wpływania na gospodarkę, jednak możliwości te można pogrupować w dwa odrębne rodzaje polityki finansowej państwa.
Pierwszym z nich jest polityka fiskalna, nad którą władztwo ma przede wszystkim rząd oraz parlament (poprzez uchwalane przez siebie prawo). Drugim rodzajem jest polityka monetarna, nad którą władztwo sprawuje bank centralny (w Polsce jest to NBP).
Cele polityki finansowej państwa
Od czasów Wielkiego Kryzysu poprzedzającego II wojnę światową coraz większą rolę w zarządzaniu państwem zaczęła odgrywać polityka fiskalna. Na gospodarkę wpływano zgodnie, głównie poprzez narzędzia, którymi dysponowała władza polityczna (dalej będę posługiwał się terminem rząd, choć należy pamiętać, że w polskich warunkach nie wszystko w materii polityki fiskalnej zależy od Rady Ministrów), zgodnie z myślą Johna Maynarda Keynesa. Taka polityka sprawdzała się dość długo, jednak kryzysy lat 70. i 80. XX wieku wymusiły pewne zmiany, pod które teoretyczne podwaliny podłożył w znacznej mierze noblista Milton Friedman. Na gospodarkę zaczęto wpływać w coraz większym stopniu poprzez narzędzia dostępne bankom centralnym.
Jednym z najistotniejszych celów polityki finansowej państwa, wspólnym dla polityki fiskalnej i monetarnej jest łagodzenie wahań cyklów koniunkturalnych. Gdy gospodarka znajduje się w recesji' lub spowolnieniu, jest ona pobudzana, natomiast gdy jest zbytnio „rozgrzana” możemy mówić o jej „studzeniu”. Polityka fiskalna wpływa na gospodarkę poprzez podatki, inwestycję czy walkę z bezrobociem. Polityka monetarna natomiast, ma za zadanie kontrolę inflacji (deflacji) bądź utrzymanie określonego poziomu kursu walutowego. Czasami zdarza się, że metody stosowane przez polityków oraz banki centralne powodują sprzeczne efekty, co jest dość dużym problemem dla efektywności działań polityki finansowej.
Polityka fiskalna
Przez politykę fiskalną należy rozumieć działania podejmowanie przez władzę polityczną w celu wpływania na gospodarkę.
Jeżeli rząd uzna, że gospodarka znajduje się w zastoju lub w bliskiej przyszłości grozi jej spowolnienie gospodarcze, może on sięgnąć po narzędzia ekspansywnej (łagodnej) polityki fiskalnej. Narzędziami ekspansywnej polityki fiskalnej jest podwyższenie wydatków rządowych oraz/lub zmniejszenie podatków. Zwiększenie wydatków, może pobudzać konsumpcje lub inwestycje. Podobnie, zmniejszenie podatków, pozostawia więcej środków pieniężnych w zasobach osób fizycznych oraz przedsiębiorstw, co przekłada się na ożywienie gospodarcze.
Może się jednak zdarzyć, że gospodarka będzie zdaniem rządu „przegrzana”. Zbyt duży wzrost konsumpcji i inwestycji, nie mający racjonalnego uzasadnienia ekonomicznego, może prowadzić do znaczących problemów gospodarczych, jak choćby rosnąca inflacja lub ryzyko pojawiania się baniek spekulacyjnych. Dlatego też rząd „studzi” gospodarkę, gdy zaczyna ona nadmiernie przyspieszać. Narzędzia restrykcyjnej polityki fiskalnej są analogiczne jak ekspansywnej, z tym że ich kierunek jest odwrotny. Rząd może zmniejszyć wydatki wspomagające rozwój gospodarki lub/oraz podwyższyć podatki. Skutkuje to zmniejszeniem siły nabywczej podmiotów gospodarczych, co w ostateczności ma spowodować wyhamowanie gospodarki do bezpiecznego poziomu rozwoju.
Polityka monetarna
Podobnie jak polityka fiskalna, również polityka monetarna (pieniężna), może być stosowana zarówno w celu pobudzenia gospodarki, jak i jej wyhamowania, z obawy o nadmierny wzrost cen. Inflacja jest bowiem kluczowym zagadnieniem interesującym większość banków centralnych na świecie. W zależności od jej poziomu stosują one narzędzia restrykcyjnej lub ekspansywnej polityki monetarnej.
Do narzędzi restrykcyjnej polityki monetarnej należą:
-
podwyższanie stóp procentowych (co wpływa na utrudnienie dostępu do kredytu, zachęcając jednocześnie do utrzymywania depozytów),
-
zwiększenie stopy rezerw obowiązkowych (co w teorii ogranicza zdolności banków do kreacji pieniądza kredytowego – w praktyce banki utrzymują jednak często znacznie większe rezerwy, aniżeli te wymagane przepisami prawa, w związku z czym narzędzie to może okazać się nieskuteczne),
-
sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny (banki komercyjne skupują takie papiery, w związku z czym muszą wydać na nie pieniądze – skutkuje to zmniejszeniem podaży pieniądza w gospodarce).
Do narzędzi ekspansywnej polityki monetarnej należą:
-
obniżanie stóp procentowych,
-
zmniejszenie stopy rezerw obowiązkowych,
-
skup uprzednio wyemitowanych przez bank centralny papierów wartościowych, powodujący wzrost podaży pieniądza.
Wymienione narzędzia ekspansywnej polityki monetarnej działają analogicznie do narzędzi restrykcyjnej polityki monetarnej, z tym że w odwrotnym kierunku.
Ponadto banki centralne mają do dyspozycji różnego rodzaju mechanizmy administracyjne względem banków, które mogą mieć wpływ na sytuację rynkową. Nie bez znaczenia pozostają również tzw. instrumenty informacyjno-perswazyjne, które banki centralne dość chętnie stosują. Należą do nich np. prognozy lub wywiady udzielane przez członków organów banku centralnego. Znaczenia tego rodzaju instrumentów nie wolno nie doceniać, a jest ono tym większe, im większe jest zaufanie rynku do banków centralnych. Mogą one stanowić część zarówno ekspansywnej, jak i restrykcyjnej polityki monetarnej.
Opóźnienia w polityce finansowej
Należy jednak pamiętać, że stosowane przez rząd lub bank centralny narzędzia nie działają od razu. Oczywiście, po podjęciu przez organy państwowe ważnych decyzji, rynki finansowe reagują niemal natychmiastowo. Jednakże, rzeczywisty efekt działań polityki fiskalnej i monetarnej widoczny jest dopiero po pewnym czasie. Od momentu pojawienia się potrzeby zastosowania pewnych narzędzi fiskalnych lub monetarnych, do widocznych efektów ich działania może minąć okres np.2 lat, choć trudno tu o jednoznaczną regułę. Opóźnienia związane są z postawieniem przez organy władzy odpowiedniej diagnozy, następnie z opracowaniem i wdrożeniem odpowiednich rozwiązań, a później z dostosowaniem się gospodarki do nowej rzeczywistości. Opóźnienia te należy uwzględniać w prognozowaniu przyszłego stanu gospodarki.
Koordynacja polityki finansowej
Nie sposób jednak prognozować kierunku, w którym może zmierzać gospodarka danego kraju, jedynie na podstawie analizy polityki fiskalnej bądź jedynie na podstawie analizy polityki monetarnej. Należy brać pod uwagę obydwie odnogi polityki finansowej kraju, gdyż nie zawsze zmierzają one w tym samym kierunku. Może tak dziać się w szczególności w przypadku, gdy bank centralny próbuje zastopować obecną lub oczekiwaną przez niego w przyszłości inflację, a rząd obniża podatki lub zwiększa wydatki przez wzgląd na kalkulację polityczną (np. chcąc wywiązać się ze złożonych uprzednio obietnic wyborczych). W takim przypadku działania rządu wywołują efekty odwrotne od tych, do których zmierza bank centralny. Z racji dużej autonomii banków centralnych, rządy nie mają zazwyczaj możliwości bezpośredniego wpływania na politykę monetarną. W przypadku Polski Ustawa o Narodowym Banku Polskim dość jasno precyzuje, na ile NBP jest zobowiązany wspierać działania rządu:
„Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP".
NBP wspiera więc działania rządu, pod warunkiem, że nie stoi to w sprzeczności z utrzymywaniem odpowiedniego poziomu inflacji. Co jednak w przypadku, gdy cele rządu i NBP są sprzeczne? Czy gospodarkę czeka chaos? Niekoniecznie. Polem do dyskusji i koordynacji polityki finansowej może być Komitet Stabilności Finansowej będący organem nadzoru makroostrożnościowego. W jego skład wchodzą prezes NBP, minister finansów, przewodniczący KNF oraz prezes Zarządu BFG. Dlatego też, poza śledzeniem działań organów odpowiedzialnych za kreowanie polityk fiskalnej i monetarnej, warto zwracać również uwagę na działania Komitetu Stabilności Finansowej.
Pamiętajmy również, że zmiany w polityce finansowej wpływają zarówno na rynki finansowe, jak i sferę realną gospodarki. Wpływ na sferę realną gospodarki wymaga jednak czasu. Owa sfera realna jest jednak kluczowa dla analizy długoterminowej sytuacji gospodarczej kraju. To zaś umożliwia zejście analizy na poziom konkretnych branż, spółek, czy też instrumentów finansowych.
źródło grafiki głównej: pixabay.com
