W marcu 2020 r. ogłoszono w Polsce stan zagrożenia epidemicznego, a następnie stan epidemii w związku z rozprzestrzenianiem się choroby zakaźnej wywołanej wirusem SARS-CoV-2, zwanej COVID-19. W nawiązaniu do oceny stanu sytuacji epidemicznej wprowadzano rozwiązania zapobiegające i przeciwdziałające rozprzestrzenianiu się wspomnianego wirusa i zwalczające wywołaną nim chorobę. Działania te odnosiły się także do rynku pracy. Wśród nich było m.in. umożliwienie wykonywania pracy poza miejscem jej stałego wykonywania, czyli pracy zdalnej. Zaprezentowane w niniejszym opracowaniu dane zostały pozyskane podczas badania „Popyt na pracę"[1].
Badanie popytu na pracę realizowane jest metodą reprezentacyjną z częstotliwością kwartalną. Obejmuje ono podmioty gospodarki narodowej i ich jednostki lokalne zatrudniające przynajmniej 1 osobę, zgodnie z zakresem podmiotowym badania. Z badania tego wynika, że w końcu pierwszego kwartału 2021 r. liczba zajętych miejsc pracy była o 2,9% niższa niż w końcu pierwszego kwartału 2020 r.
W pierwszym kwartale 2021 r. zlikwidowano 70,2 tys. miejsc pracy. Było to o 41,5% mniej niż
w pierwszym kwartale 2020 r. Należy jednak zauważyć, że skala likwidacji związana z rozprzestrzenianiem się COVID-19 odnosiła się do niemal 24% zlikwidowanych miejsc pracy w ogóle. Likwidacja miejsc pracy miała miejsce we wszystkich klasach wielkości jednostek. Mniejszy niż średnio w Polsce udział miejsc pracy zlikwidowanych w związku z sytuacją epidemiczną był w jednostkach, w których pracowało do 9 osób. W pozostałych klasach wielkości jednostek udział ten był wyższy niż średnio w Polsce.
Biorąc pod uwagę rodzaj działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) można stwierdzić, że struktura miejsc pracy zlikwidowanych z powodu sytuacji epidemicznej w sekcjach była podobna do struktury miejsc pracy zlikwidowanych w ogóle. Na przykład miejsca pracy zlikwidowane w sekcji przetwórstwo przemysłowe stanowiły ok. 20% miejsc pracy zlikwidowanych w całej gospodarce, a miejsca pracy zlikwidowane w tej sekcji w związku z sytuacją epidemiczną 21,0% ogółu miejsc pracy zlikwidowanych z tego powodu.
W pierwszym kwartale 2021 r. w porównaniu z analogicznym okresem roku ubiegłego zlikwidowano nieco mniej miejsc pracy w związku z sytuacją epidemiczną w kraju.
Zaistniała w marcu 2020 r. sytuacja epidemiczna wpłynęła na ograniczenie działalności podmiotów gospodarki narodowej w dotychczasowej postaci. Przejawiało się to z jednej strony likwidacją miejsc pracy, a z drugiej – otwarciem się pracodawców na formy zatrudnienia pozwalające na zachowanie dystansu społecznego. Jedną z takich form jest praca zdalna.
W końcu marca 2021 r. udział osób, które pracowały zdalnie w związku z sytuacją epidemiczną w ogólnej liczbie pracujących objętych badaniem „Popyt na pracę” wyniósł 14,2% i było to
o 3,2 p. proc. więcej niż w końcu marca 2020 r. W pierwszym kwartale skala wykorzystania pracy zdalnej w sektorze prywatnym była mniejsza niż w sektorze publicznym.
W skali całej gospodarki wykorzystanie pracy zdalnej w celu ograniczenia zagrożenia epidemicznego pozostało największe w jednostkach zatrudniających powyżej 49 osób. Udział pracujących zdalnie w jednostkach tej wielkości wyniósł 16,6%, było to o 6,5 p. proc. więcej niż
w pierwszym kwartale 2020 r. W jednostkach zatrudniających do 9 osób pracę zdalną świadczyło 7,1% pracujących, natomiast w jednostkach od 10 do 49 osób 13,6%.
Praca zdalna spowodowana sytuacją epidemiczną była wdrożona przez pracodawców w poszczególnych regionach w różnej skali.
W stopniu znacząco wyższym niż średnio w Polsce przejście na pracę zdalną miało miejsce w regionie warszawskim stołecznym. Około co 4 pracujący wykonywał tam pracę zdalnie w następstwie zaistniałej sytuacji epidemicznej. Wśród pozostałych regionów zastosowanie omawianej formy pracy w realiach zagrożenia epidemicznego w najmniejszym stopniu miało miejsce w regionie świętokrzyskim, gdzie pracę zdalną z powodu zagrożenia COVID-19 wykonywało 6,9% pracujących.
Wykonywanie pracy zdalnej w pierwszym kwartale 2021 r. było zróżnicowane w zależności od rodzaju działalności. Na przykład w sekcji informacja i komunikacja praca zdalna była wykonywana przez niemal 67% pracujących. W sekcji edukacja tą formą pracy z powodu pojawienia się choroby zakaźnej wywołanej wirusem SARS-CoV-2 zostało objętych niemal 46% pracujących.
Udział pracujących, którzy w związku z sytuacją epidemiczną pracowali zdalnie w pierwszym kwartale 2021 r. był wyższy niż w tym samym kwartale roku ubiegłego.
Pracujący, którzy w związku z sytuacją epidemiczną korzystali z zasiłku opiekuńczego na czas opieki nad dzieckiem do lat 8
Ustawą z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych pracującym rodzicom oraz opiekunom prawnym została stworzona możliwość skorzystania z zasiłku opiekuńczego na czas opieki nad dzieckiem do lat 8 z powodu zamknięcia żłobka, przedszkola, klubu dziecięcego, szkoły. W pierwszym kwartale 2021 r.
z tego prawa skorzystało w Polsce 1,8% pracujących, z czego zdecydowana większość pracowała w sektorze prywatnym.
Spośród pracujących, którzy w związku z sytuacją epidemiczną korzystali z zasiłku opiekuńczego na czas opieki nad dzieckiem do lat 8 z powodu zamknięcia żłobka, przedszkola, klubu dziecięcego, szkoły najwięcej pracowało w jednostkach z liczbą pracujących powyżej 49 osób – 48,3%.
Skala wykorzystania opieki nad dzieckiem z omawianego powodu była w regionach dość zbieżna. Udział liczby pracujących rodziców oraz opiekunów prawnych korzystających z prawa opieki nad dzieckiem z powodu sytuacji epidemicznej wahał się od 1,3% w regionie lubelskim do 2,2% w regionie zachodniopomorskim.
Według przeprowadzonego badania relatywnie najwięcej, bo 4,5% pracujących nie wykonywało pracy z powodu opieki nad dziećmi w sekcji pozostała działalność usługowa.
Liczebnie największą część pracujących, którzy skorzystali z prawa do opieki nad dziećmi
z powodu rozprzestrzeniania się COVID-19 stanowili rodzice i opiekunowie prawni pracujący w sekcji handel; naprawa pojazdów samochodowych∆ oraz przetwórstwo przemysłowe.
Analiza struktury pracujących, którzy w związku z sytuacją epidemiczną korzystali z zasiłku opiekuńczego na czas opieki nad dzieckiem do lat 8 z powodu zamknięcia żłobka, przedszkola, klubu dziecięcego, szkoły według sekcji PKD wskazuje, że pracownicy sekcji handel; naprawa pojazdów samochodowych oraz przetwórstwo przemysłowe stanowili łącznie niemal 40% wszystkich korzystających z tego zasiłku.
Pracujący, którzy w związku z sytuacją epidemiczną korzystali z wynagrodzenia za czas choroby lub zasiłku chorobowego z powodu objęcia kwarantanną lub izolacją
W pierwszym kwartale 2021 r. w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się choroby zakaźnej kontynuowano formy czasowego odosobnienia ze względu na podejrzenie zakażenia między innymi w postaci kwarantanny oraz izolacji. Pracujący, którzy według stanu na 31 marca 2021 r. korzystali z wynagrodzenia za czas choroby lub zasiłku chorobowego z powodu objęcia kwarantanną lub izolacją stanowili 3,7% ogółu pracujących. Takie przypadki odnotowano w podobnej skali zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym.
Skala wykorzystania tej formy czasowego odosobnienia (m.in. kwarantanna czy izolacja)
ze względu na podejrzenie zakażenia była w pierwszym kwartale 2021 r. wyższa niż w pierwszym kwartale 2020 r. Udział ten był wyższy niezależnie od wielkości jednostki.
Sytuacje kwarantanny lub izolacji pracujących miały miejsce we wszystkich regionach, przy czym relatywnie w największym stopniu korzystano z nich w regionach: warmińsko-mazurskim, kujawsko-pomorskim oraz pomorskim. W regionach tych pracujący, którzy według stanu na 31 marca 2021 r. korzystali z wynagrodzenia za czas choroby lub zasiłku chorobowego z powodu objęcia kwarantanną lub izolacją stanowili 4,7% pracujących. Biorąc pod uwagę rodzaje działalności można stwierdzić, że w końcu marca 2021 r. największy udział pracujących objętych obowiązkiem kwarantanny lub izolacji odnotowano w sekcji pozostała działalność usługowa oraz w sekcji zakwaterowanie i gastronomia.
Podsumowanie
Wirus SARS-CoV-2 zaczął się rozprzestrzeniać w Polsce w pierwszym kwartale 2020 r. Wyniki niniejszego badania pokazują, że w kolejnych kwartałach sytuacja w zakresie zagospodarowanych i niezagospodarowanych miejsc pracy kształtowała się odmiennie niż we wcześniejszych latach drugiej dekady XXI w. W pierwszym kwartale 2021 r. liczba pracujących obrazująca obsadzone miejsca pracy, po okresie znacznego zmniejszenia się tych miejsc w 2020 r., wróciła do poziomu z czwartego kwartału 2019 r.
W pierwszym kwartale 2021 r. o 30,6% zwiększyła się względem poprzedniego kwartału liczba wolnych miejsc pracy. Jest to sytuacja, która miała miejsce niemal w każdym roku począwszy od drugiej dekady XXI wieku za wyjątkiem pierwszego kwartału 2020 r. kiedy to liczba wolnych miejsc pracy zmniejszyła się do w stosunku do poprzedniego kwartału o 39,0%.
Zaprezentowane w tym opracowaniu zjawiska będą monitorowane w kolejnych edycjach badania Popyt na pracę.
-
Zebrane dane pochodzą z odpowiedzi na cztery dodatkowe pytania dołączone na Portalu Sprawozdawczym do badania „Popyt na pracę”. Na pytania dotyczące wpływu pandemii na sposób działania oraz zachowania przedsiębiorstw odpowiedzi udzieliła ok. połowa jednostek, które wypełniły sprawozdania. ↑
