27 maja w Kijowie odbył się sobór Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego (UKP PM), który przyjął zmiany w statucie podkreślające niezależność od Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego (RKP). Dokument ten nie został opublikowany, co spotęgowało wątpliwości dotyczące zakresu zmian, a więc i formalnego statusu UKP PM w świecie prawosławnym.
W opublikowanej uchwale skrytykowano prowojenną postawę zwierzchnika RKP – patriarchy Cyryla – a także wyrażono ubolewanie z powodu konfliktu (choć zabrakło wyraźnego potępienia agresora), lecz jednocześnie podważono kanoniczność powstałego w 2018 r. autokefalicznego Kościoła Prawosławnego Ukrainy (KPU) i oskarżono go o siłowe przejmowanie parafii. Ostrożne dystansowanie się UKP PM od Moskwy to reakcja na trwającą agresję oraz wyraźny antyrosyjski zwrot wśród wiernych, rozłam wśród kleru tego Kościoła i nasilony odpływ jego parafii do KPU. W obliczu zawężających się możliwości funkcjonowania w przedwojennej, prorosyjskiej formule UKP PM próbuje zmienić swój wizerunek i zapobiec dalszej dezintegracji, w tym wchłonięciu przez KPU, jak również delegalizacji przez państwo.
Postanowienia soboru i reakcje
Przeforsowanie przyjętych zmian w statucie UKP PM przypisuje się metropolicie Onufremu, który nigdy nie był zaliczany do bliskiego otoczenia patriarchy Moskwy i Wszechrusi Cyryla, jednak ze względów koniunkturalnych przez lata zachowywał lojalną postawę wobec Moskwy. Nie bez powodu sobór zorganizowano w klasztorze w Feofanii na obrzeżach Kijowa, gdzie mieści się rezydencja metropolitarna Onufrego, a nie w Ławrze Kijowsko-Peczerskiej – formalnej siedzibie UKP PM, uchodzącej za ośrodek wpływów prorosyjskich. Aby uniknąć eskalacji i zaskoczyć przeciwników, sobór przygotowywano w konspiracji i pośpiechu: jednego dnia przeprowadzono synod, sobór biskupi oraz sobór UKP PM. Zmiany do statutu miał przygotowywać osobiście Onufry, a do procesu mieli nie być dopuszczeni duchowni o nastawieniu prorosyjskim, którzy wyrazili swój protest dopiero podczas posiedzenia. Postanowienia soboru zignorował namiestnik Ławry i jeden z najbardziej wpływowych przedstawicieli „skrzydła prorosyjskiego” Paweł Łebid, który następnego dnia podczas nabożeństwa wspominał w modlitwie patriarchę Cyryla.
Rezultat soboru spotkały się z ostrą reakcją zwierzchnika KPU – metropolity Epifaniusza. Oświadczył on, że UKP PM pozostaje zjednoczony z „mordercą” Cyrylem, a zerwanie relacji uznał za fakt medialny mający pozwolić UKP PM na zachowanie status quo i utrzymanie wiernych. Oba Kościoły pozostają w ostrym konflikcie od momentu powstania KPU, któremu UKP PM konsekwentnie odmawia statusu Kościoła kanonicznego. Oficjalne reakcje strony rosyjskiej na decyzje soboru były zdawkowe. Patriarcha Cyryl po dwóch dniach milczenia oznajmił, że ze zrozumieniem odnosi się do sytuacji Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego, zmuszonego do pewnych decyzji, które mają ochronić wiernych. Metropolita Hilarion (zwierzchnik rosyjskiej dyplomacji cerkiewnej) uznał zmiany w UKP PM za efekt presji ze strony ukraińskich nacjonalistów. Z kolei przewodniczący wydziału synodalnego ds. stosunków ze społeczeństwem i mediami RKP Władimir Legojda oświadczył, że do wspólnoty nie wpłynął oficjalny wniosek o uniezależnienie się UKP PM.
Choć strona rosyjska publicznie bagatelizuje podjęte w Kijowie decyzje, może się za tym kryć zaniepokojenie perspektywą oderwania się od Moskwy Kościoła skupiającego prawie jedną trzecią wszystkich parafii RKP, który był dotąd posłusznym narzędziem Moskwy. Wcześniej Rosja (zarówno władze cerkiewne, jak i polityczne) niezwykle ostro reagowała na uzyskanie autokefalii przez KPU w 2018 r., która symbolizowała emancypację Ukrainy w obszarze wyznaniowym. Patriarchat Ekumeniczny w Konstantynopolu oficjalnie nie zabrał głosu w sprawie decyzji soboru UKP PM. Ukraińskie media donoszą, że szereg hierarchów w łonie PM opowiada się za wznowieniem relacji z patriarchą konstantynopolitańskim Bartłomiejem (zerwanych po nadaniu tomosu KPU) i wystąpieniem do niego o unormowanie niejasnego obecnie statusu kanonicznego UKP PM.
Patriarchat Moskiewski w cieniu wojny... czytaj więcej
