W obliczu trwającej obecnie wojny w Ukrainie, w ostatnim czasie dużym zainteresowaniem opinii publicznej cieszą się informacje dotyczące kształtowania się wydatków publicznych na obronę narodową. Poniższa analiza stanowi próbę podsumowania planowanych wydatków państwa, przeznaczonych na modernizację techniczną polskich Sił Zbrojnych w latach 2022-2035, oraz ocenę ich wpływu na kształtowanie się perspektyw gospodarczych w Polsce.
Trudnością w przygotowaniu analizy wspomnianych wydatków jest brak publicznie dostępnych usystematyzowanych informacji pochodzących do Ministerstwa Obrony Narodowej, które pozwalałyby precyzyjnie podsumować planowane wydatki na modernizację techniczną Sił Zbrojnych. W przygotowanej analizie opieraliśmy się na oficjalnych dokumentach jakimi są ustawy budżetowe, decyzje budżetowe Ministra Obrony Narodowej określające realizację budżetu Ministerstwa oraz informacje o wynikach kontroli Najwyższej Izby Kontroli w sprawie wykonania budżetu państwa w części 29 – obrona narodowa. Ponadto korzystaliśmy z informacji publikowanych przez Ministerstwo Obrony Narodowej, Agencję Uzbrojenia, portale i wydawnictwa branżowe.
W analizie wydatków wzięliśmy pod uwagę tylko te programy modernizacyjne, co do których zawarto umowy lub zasygnalizowano wolę ich zawarcia. Pominęliśmy wiele programów, które są istotne z punktu widzenia modernizacji technicznej Sił Zbrojnych, natomiast co do których Ministerstwo Obrony Narodowej nie zajmuje stanowiska dotyczącego ich realizacji (np. program „Płomykówka” - samoloty kompleksowego rozpoznania, program „Karkonosze” - wielozadaniowe samoloty transportowo-tankujące MRTT). W analizie pominęliśmy równieżtakże umowy o wartości poniżej 100 mln zł, których Ministerstwo Obrony Narodowej zawiera wiele, natomiast fakt ich zawarcia nie jest upubliczniany. Na potrzeby prognoz wydatków w kolejnych latach przyjęliśmy założenie, że jeżeli nie są dostępne informacje dotyczące harmonogramu płatności lub informacje o już zrealizowanych płatnościach, to prognoza zakłada proporcjonalny rozkład wydatków na poszczególne lata przy uwzględnieniu deklarowanego terminu realizacji umowy. Tym samym kwoty, które przedstawiamy w analizie mogą nie odzwierciedlać precyzyjnie rzeczywistych planowanych wydatków poniesionych w poszczególnych latach, jednak stanowią przeprowadzoną zgodnie z naszą najlepszą wiedzą próbę szacunku skali wydatków związanych z deklarowaną modernizacją techniczną Sił Zbrojnych w średnim okresie.
W tabeli poniżej przedstawiliśmy profil czasowy wydatków na modernizację techniczną polskich Sił Zbrojnych w podziale na poszczególne programy. Część analizowanych umów zawierała kwoty zamówień w dolarach amerykańskich. Wartości te przeliczyliśmy na złote z użyciem naszej prognozy kursu USDPLN, zakładającej stopniową aprecjację złotego względem dolara. Przy tej okazji należy zwrócić uwagę, że pomimo znaczącej łącznej kwoty zamówień w dolarach, realizacja takich zamówień nie będzie rodziła presji na osłabienie kursu złotego. Uważamy bowiem, że rząd dokona wymiany złotych na dolary niezbędne do realizacji transakcji nie na rynku walutowym tylko w NBP.
Zgodnie z naszymi szacunkami, łączna kwota zrealizowanych i planowanych wydatków w horyzoncie do 2035 r. wynosi 539,3 mld zł (ok. 20% PKB). Przy ocenie wpływu tych wydatków na sytuację gospodarczą w Polsce należy zwrócić uwagę, że tylko ok. ¼ z nich zostanie zrealizowanych w Polsce (tj. 137,7 mld zł, ok. 5% PKB), a pozostała większość zamówień będzie pochodziła z importu. Oznacza, to że pozytywny wpływ zwiększonych wydatków państwa na modernizację techniczną Sił Zbrojnych na wzrost gospodarczy w Polsce będzie dużo mniejszy niż sugerowałaby to ich sumaryczna kwota nominalna (por. wykres i ostatnie trzy wiersze w tabeli).
Oczekiwana wartość zamówień realizowanych w Polsce jest skoncentrowana w latach 2023-2027 i w każdym roku wynosi kilkanaście mld zł. Od 2028 r. kształtuje się ona poniżej 10 mld zł rocznie. Szacujemy, że wydatki te wyniosą 0,2% PKB w 2022 r. i 0,4% PKB w 2023 r. Będą one stanowiły zatem czynnik stabilizujący wzrost gospodarczy w warunkach oczekiwanego przez nas silnego spowolnienia w 2023 r. Szacujemy, że w 2024 r. wartość wydatków zwiększy się do 0,5% PKB ponownie wspierając tempo wzrostu gospodarczego. W kolejnych latach wspomniane wydatki przestaną być czynnikiem dynamizującym wzrost PKB w Polsce.
Planowany wzrost wydatków na modernizację techniczną Sił Zbrojnych będzie oddziaływał w kierunku zwiększenia tzw. potrzeb pożyczkowych, czyli w uproszczeniu środków koniecznych do sfinansowania budżetu sektora instytucji rządowych i samorządowych (sektor general government). Zgodnie ze Strategią zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach 2023-2026, zadłużenie Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych zwiększy się o 194,2 mld zł pomiędzy 2021 r. i 2026 r. Zgodnie z naszymi szacunkami, wydatki na modernizację techniczną Sił Zbrojnych w tym okresie wyniosą 260,9 mld zł. Oznacza to, że ok. 67 mld zł będzie musiało zostać sfinansowane z innych źródeł (np. w ramach budżetu centralnego) lub zadłużenie FWSZ będzie wyższe od prognozowanego przez rząd. Zwiększenie potrzeb pożyczkowych sektora general government (związane m.in. ze wzrostem wydatków na wojsko) i wynikający z nich wzrost podaży długu będzie oddziaływał w kierunku wzrostu rentowności emitowanych przez jednostki sektora publicznego. Zagadnienie to omówiliśmy MAKROmapie z 12.09.2022.
W naszej analizie uwzględniliśmy tylko koszty samych zakupów w ramach poszczególnych programów. Można przyjąć, że koszt zakupu to tylko ok. 33% kosztu cyklu życia danego wyposażenia (Life Cost Cycle) w Siłach Zbrojnych. W ramach całego cyklu życia wyposażenia (można przyjąć, że trwa ok. 30 lat) należy również uwzględnić koszty jego wdrożenia, utrzymania, modernizowania i wycofania. Innymi słowy, na każdego złotego wydanego na zakup programu przypadają dwa złote wydane na jego późniejsze utrzymanie. Wobec powyższego, przy szacowanej powyżej łącznej kwocie wydatków w wysokości 539,3 mld zł na zakup wyposażenia należy przyjąć, iż w ciągu następnych 30 lat na utrzymanie tego wyposażenia wydane zostanie kolejne 1095 mld zł. Z uwagi na trudność w ustaleniu precyzyjnego profilu rozdysponowania tych środków w poszczególnych latach (w szczególności w krótkim horyzoncie czasowym) nie uwzględniamy ich w analizie wpływu na tempo wzrostu gospodarczego. Ponadto, w większości będą one realizowane za granicą, co neutralizuje ich wpływ na tempo wzrostu PKB. Należy jednak pamiętać, że po uśrednieniu będą one stanowiły ok. 1% PKB rocznie w horyzoncie 30 lat, co będzie dodatkowo oddziaływać w kierunku zwiększenia potrzeb pożyczkowych i długu sektora finansów publicznych. Powyższa analiza pomija także składnik kosztów osobowych, kosztów budowy oraz utrzymania infrastruktury stałej i poligonowej czy kosztów bieżących. Koszty te co roku stanowią ponad 60% budżetu Ministerstwa Obrony Narodowej.
Zarysowany w powyższej analizie profil czasowy wydatków na modernizację techniczną Sił Zbrojnych stanowi lekkie ryzyko w górę dla naszej prognozy inwestycji ogółem w 2023 r. (1,1% r/r wobec 4,0% w 2022 r.) i wzrostu gospodarczego (1,2% r/r wobec 4,5% w 2022 r.). Należy jednak nadmienić, że planowana znacząca skala wzrostu wydatków na zakup i utrzymanie uzbrojenia w najbliższej dekadzie będzie generowała bardzo duży wzrost ogólnych potrzeb finansowych rządu. W warunkach rosnącego zadłużenia sektora general government i nasilających się trudności ze znalezieniem finansowania dla potrzeb pożyczkowych bardzo prawdopodobna jest materializacja scenariusza, w którym obecny lub przyszły rząd (wybrany w wyborach parlamentarnych w 2023 r.) będzie zmuszony ponownie przeanalizować plan wydatków na modernizację techniczną Sił Zbrojnych i dokonać korekt polegających na ich znaczącym cięciu. Taki rozwój wydarzeń jest szczególnie prawdopodobny w przypadku ewentualnego braku odbicia wzrostu gospodarczego w 2024 r. Tym samym pozytywny wpływ zwiększonych wydatków na obronność na wzrost PKB byłby mniejszy niż szacowany powyżej.
