W marcu 2020 r. ogłoszono w Polsce stan zagrożenia epidemicznego, a następnie stan epidemii w związku z rozprzestrzenianiem się choroby zakaźnej wywołanej wirusem SARS-CoV-2, zwanej COVID-19. W nawiązaniu do oceny stanu sytuacji epidemicznej wprowadzano rozwiązania zapobiegające i przeciwdziałające rozprzestrzenianiu się wspomnianego wirusa i zwalczające wywołaną nim chorobę. Działania te odnosiły się także do rynku pracy. Wśród nich było m.in. umożliwienie wykonywania pracy poza miejscem jej stałego wykonywania, czyli pracy zdalnej. Zaprezentowane w niniejszym opracowaniu dane zostały pozyskane podczas badania „Popyt na pracę".
Badanie popytu na pracę realizowane jest metodą reprezentacyjną z częstotliwością kwartalną. Obejmuje ono jednostki macierzyste i lokalne zatrudniające przynajmniej 1 osobę, zgodnie z zakresem przedmiotowym badania. Z badania tego wynika, że w końcu trzeciego kwartału 2021 r. liczba zajętych miejsc pracy była niemal taka sama jak w końcu drugiego kwartału 2021 r.
Praca zdalna w okresie zagrożenia epidemicznego
Zaistniała w marcu 2020 r. sytuacja epidemiczna wpłynęła na ograniczenie działalności podmiotów gospodarki narodowej w dotychczasowej postaci. Przejawiało się to z jednej strony likwidacją miejsc pracy, a z drugiej – otwarciem się pracodawców na formy zatrudnienia pozwalające na zachowanie dystansu społecznego. Jedną z takich form jest praca zdalna.W końcu września 2021 r. udział osób, które pracowały zdalnie w związku z sytuacją epidemiczną w ogólnej liczbie pracujących objętych badaniem „Popyt na pracę” wyniósł 5,0% i było to o 0,8 p. proc. mniej niż w końcu września 2020 r. W trzecim kwartale skala wykorzystania pracy zdalnej w sektorze prywatnym była wyższa niż w sektorze publicznym.
W skali całej gospodarki wykorzystanie pracy zdalnej w celu ograniczenia zagrożenia epidemicznego pozostało największe w podmiotach gospodarki narodowej o liczbie pracujących powyżej 49 osób. Udział pracujących zdalnie w podmiotach tej wielkości wyniósł 6,8%, było to o 0,9 p. proc. mniej niż w trzecim kwartale 2020 r. W podmiotach gospodarki narodowej o liczbie pracujących do 9 osób pracę zdalną świadczyło 2,4% pracujących, natomiast w podmiotach od 10 do 49 osób 2,5%.
Praca zdalna spowodowana sytuacją epidemiczną była wdrożona przez pracodawców w poszczególnych regionach w różnej skali.
W stopniu znacząco wyższym niż średnio w Polsce przejście na pracę zdalną miało miejsce w regionie warszawskim stołecznym. Niemal co 7 pracujący wykonywał tam pracę zdalnie w następstwie zaistniałej sytuacji epidemicznej. Wśród pozostałych regionów zastosowanie omawianej formy pracy w realiach zagrożenia epidemicznego w najmniejszym stopniu miało miejsce w regionie świętokrzyskim, podlaskim oraz warmińsko-mazurskim, gdzie pracę zdalną z powodu zagrożenia COVID-19 wykonywało po 0,5% pracujących.
Wykonywanie pracy zdalnej w trzecim kwartale 2021 r. było zróżnicowane w zależności od rodzaju działalności. Na przykład w sekcji informacja i komunikacja praca zdalna była wykonywana przez niemal 51% pracujących. W stosunku do pozostałych sekcji stosunkowo duży udział pracujących objętych ta formą pracy z powodu pojawienia się choroby zakaźnej wywołanej wirusem SARS-CoV-2 wystąpił również w sekcji działalność finansowa i ubezpieczeniowa oraz działalność profesjonalna, naukowa i techniczna.
Pracujący, którzy w związku z sytuacją epidemiczną korzystali z zasiłku opiekuńczego na czas opieki nad dzieckiem do lat 8
Ustawą z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych pracującym rodzicom oraz opiekunom prawnym została stworzona możliwość skorzystania z zasiłku opiekuńczego na czas opieki nad dzieckiem do lat 8 z powodu zamknięcia żłobka, przedszkola, klubu dziecięcego, szkoły. W trzecim kwartale 2021 r. z tego prawa skorzystało w Polsce 0,2% pracujących, z czego zdecydowana większość pracowała w sektorze prywatnym.
Spośród pracujących, którzy w związku z sytuacją epidemiczną korzystali z zasiłku opiekuńczego na czas opieki nad dzieckiem do lat 8 z powodu zamknięcia żłobka, przedszkola, klubu dziecięcego, szkoły najwięcej pracowało w podmiotach gospodarki narodowej z liczbą pracujących do 9 osób – 42,4%.
Skala wykorzystania opieki nad dzieckiem z omawianego powodu była w regionach dość zbieżna. Udział liczby pracujących rodziców oraz opiekunów prawnych korzystających z prawa opieki nad dzieckiem z powodu sytuacji epidemicznej wahał się od 0,1% do 0,4%.
Według przeprowadzonego badania relatywnie najwięcej, bo 0,6% pracujących nie wykonywało pracy z powodu opieki nad dziećmi w sekcji pozostała działalność usługowa. Liczebnie największą część pracujących, którzy skorzystali z prawa do opieki nad dziećmi z powodu rozprzestrzeniania się COVID-19 stanowili rodzice i opiekunowie prawni pracujący w sekcji handel; naprawa pojazdów samochodowych∆ oraz przetwórstwo przemysłowe. Analiza struktury pracujących, którzy w związku z sytuacją epidemiczną korzystali z zasiłku opiekuńczego na czas opieki nad dzieckiem do lat 8 z powodu zamknięcia żłobka, przedszkola, klubu dziecięcego, szkoły według sekcji PKD wskazuje, że pracownicy sekcji handel; naprawa pojazdów samochodowych oraz przetwórstwo przemysłowe stanowili łącznie niemal 51% wszystkich korzystających z tego zasiłku.
Pracujący, którzy w związku z sytuacją epidemiczną korzystali z wynagrodzenia za czas choroby lub zasiłku chorobowego z powodu objęcia kwarantanną lub izolacją
W trzecim kwartale 2021 r. w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się choroby zakaźnej kontynuowano formy czasowego odosobnienia ze względu na podejrzenie zakażenia między innymi w postaci kwarantanny oraz izolacji. Pracujący, którzy według stanu na 30 września 2021 r. korzystali z wynagrodzenia za czas choroby lub zasiłku chorobowego z powodu objęcia kwarantanną lub izolacją stanowili 0,4% ogółu pracujących. Takie przypadki odnotowano w podobnej skali zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym.
Skala wykorzystania tej formy czasowego odosobnienia (m.in. kwarantanna czy izolacja) ze względu na podejrzenie zakażenia była w trzecim kwartale 2021 r. była na zbliżonym poziomie jak w trzecim kwartale 2020 r. Taka sytuacja miała miejsce niezależnie od wielkości podmiotu.
Kwarantanna lub izolacja pracujących miała miejsce we wszystkich regionach, przy czym relatywnie w największym stopniu korzystano z nich w regionie zachodniopomorskim oraz lubelskim. W regionach tych pracujący, którzy według stanu na 30 września 2021 r. korzystali z wynagrodzenia za czas choroby lub zasiłku chorobowego z powodu objęcia kwarantanną lub izolacją stanowili po 0,7% pracujących. Biorąc pod uwagę rodzaje działalności można stwierdzić, że w końcu września 2021 r. największy udział pracujących objętych obowiązkiem kwarantanny lub izolacji odnotowano w sekcji zakwaterowanie i gastronomia oraz w sekcji budownictwo.
Podsumowanie
Wirus SARS-CoV-2 zaczął się rozprzestrzeniać w Polsce w pierwszym kwartale 2020 r. Wyniki niniejszego badania pokazują, że w kolejnych kwartałach sytuacja w zakresie zagospodarowanych i niezagospodarowanych miejsc pracy kształtowała się odmiennie niż we wcześniejszych latach drugiej dekady XXI w. Po okresie znacznego zmniejszenia się tych miejsc w 2020 r., w trzech kwartałach 2021 r. liczba pracujących obrazująca obsadzone miejsca pracy, wróciła do poziomu z 2019 r.
W latach 2018-2019 w trzecim kwartale w stosunku do drugiego zmniejszała się liczba wolnych miejsc pracy. Sytuacja ta uległa zmianie w 2020 r. oraz w 2021 r. W trzecim kwartale 2021 r. o 7,5% zwiększyła względem poprzedniego kwartału liczba wolnych miejsc pracy. Zaprezentowane w tym opracowaniu zjawiska będą monitorowane w kolejnych edycjach badania Popyt na pracę.
