Odpowiedz sobie na pytanie: czy skutek Twoich decyzji inwestycyjnych zależy od tego co zrobią inni uczestnicy rynku? Jeśli odpowiedź brzmi TAK, to właśnie odpowiedziałeś sobie na pytanie „Czy Teoria Gier ma jakiekolwiek zastosowanie w inwestowaniu?”
W najgłębszym uproszczeniu można przyjąć, że jeśli kupimy jakiś instrument finansowy i podobnie zrobi większość uczestników danego rynku, to jego cena pójdzie w górę. Jeśli natomiast większość uczestników zdecyduje się sprzedawać dany walor, to jego cena spadnie. W każdej z tych sytuacji ostateczny wynik naszej inwestycji zależny jest od tego, co zrobią inni.
Efekt naszych decyzji jest zależny od działań innych osób praktycznie w każdej dziedzinie życia i tym właśnie zajmuje się Teoria Gier. Niestety, aby dojść do sedna sprawy, czyli dokładnie opisać czym jest Teoria Gier, konieczne będzie przebrnięcie przez odrobinę ‘naukowego bełkotu’, żebyśmy w kolejnych wpisach mogli skupić się na tym co,
najciekawsze i najbardziej przydatne. Na samym początku dla potrzeb czysto technicznych przyjmijmy sobie dość prostą definicję:
Teoria Gier – nauka zajmująca się podejmowaniem decyzji w warunkach strategicznych.
Pewny McDonald i ryzykowne WallStreet
Zasadniczo mówi się, że decyzję podejmujemy sytuacjach:
- deterministycznych,
- ryzykownych,
- niepewnych,
gdzie za sytuację deterministyczną uznajemy taką, w której wybór określonego działania doprowadzi nas na 100% do osiągnięcia danego celu. Np. wybierając w McDonaldzie BigMaca możemy być pewni, że dostaniemy BigMaca, a nie WieśMaca. W przypadku sytuacji ryzykownych lub niepewnych nie wiemy jakie efekty będą miały nasze wybory/działania (z tym, że w sytuacji ryzykownej jesteśmy w stanie oszacować prawdopodobieństwa poszczególnych wariantów) i tutaj dobrym przykładem jest inwestowanie na rynkach finansowych. Podejmując decyzję inwestycyjną nie jesteś w stanie przewidzieć, czy zarobisz czy stracisz. Możesz jedynie szacować prawdopodobieństwo wygranej lub przegranej.
Do powyższego zestawienia należałoby jednak dołożyć podejmowanie decyzji w warunkach strategicznych, czyli takich, w których wynik naszego działania/decyzji uzależniony jest od działań innych osób. Są to sytuacje, które po części zaliczyć możemy do sytuacji deterministycznych, a po części do sytuacji ryzykownych.
Sytuacje strategiczne – czyli dlaczego wszystkie banki lokują oddziały na tej samej ulicy
Najlepszym przykładem, jaki przychodzi mi do głowy w kontekście sytuacji strategicznej (tak by pozostać blisko sfery finansowej) jest lokalizacja oddziałów banków. Jeśli mieszkasz w dużym mieście to zapewne zauważyłeś, że banki mają tendencję do lokowania swoich oddziałów na tej samej ulicy. Jaki jest sens takiego zabiegu? Zobrazujmy to za pomocą dość popularnego przykładu stoiska z lodami na plaży:
Jeśli byłbyś jedynym sprzedawcą lodów na plaży, to zapewne postawiłbyś swoją budkę z lodami na samym środku (załóżmy, że plaża jest podzielona na 9 sektorów wzdłuż brzegu morza i każdy sektor ma taką samą długość i wielkość – w tej sytuacji Twoja budka znajdzie się w sektorze 5). Pytanie brzmi: jakie będzie optymalne rozwiązanie dla sytuacji, w której na plaży znajdzie się dwóch konkurujących lodziarzy? Odpowiedź brzmi: obie budki będą stały w sektorze 5.
Już wyjaśniam. Załóżmy na początku, że lodziarze dysponują produktem o identycznej jakości i cenie i z tego względu jedynym czynnikiem, który wpływa na decyzję klientów o tym do której lodziarni wstąpić jest odległość – plażowicz wybierze w ten sposób każdorazowo najbliższą budkę z lodami.
Mógłbyś pomyśleć, że optymalnym rozwiązaniem dla tej sytuacji byłoby ustawienie budek z lodami w 1/3 i 2/3 długości plaży, czyli pomiędzy sektorami 3 i 4 (budka A) oraz 6 i 7 (budka B). W ten sposób budka A zgarniałaby klientów z sektorów 1,2,3,4 i z połowy sektora 5, a budka B z drugiej połowy sektora 5 oraz sektorów 6,7,8,9. Ten z lodziarzy, który miałby szybszy umysł (załóżmy, że to ten z budki A) od razu zorientowałby się, że opłaca mu się przenieść swój interes do sektora 6. W ten sposób lodziarz B łapałby już tylko klientów z sektorów 7, 8 i 9, a resztę zgarniałby nasz bystrzak. W rewanżu lodziarz B powinien przenieść swoją budkę również do sektora 6, z tym, że nieco bliżej centrum plaży, by zgarnąć klientów z większej części plaży. I tak nasi lodziarze przesuwaliby wzajemnie swoje budki aż znaleźliby się w środku sektora 5, gdzie żadnemu z nich nie opłacałoby się już przestawiać swojej budki. Gdyby lodziarze na samym początku myśleli strategicznie, postawiliby swoje budki od razu w centrum sektora 5, oszczędzając sobie całego zamieszania z przeprowadzkami.
Dokładnie tak samo wygląda sytuacja z oddziałami banków, które nie są rozsiane losowo po całym mieście, a skupiają się w konkretnych rejonach. Podobnie czynią sklepy branżowe w galeriach handlowych – najczęściej duże sieci odzieżowe czy jubilerzy mają tendencję do grupowania się w tej samej części galerii.
Zaprezentowana sytuacja pokazuje również dlaczego wybory parlamentarne wygrywają zazwyczaj partie, których poglądy są bliższe ‘centrum’ niż skrajnej prawicy lub lewicy. Domyślasz się jak to działa?
Możemy ruszać…
Powyższe rozważania możemy uznać za konieczny wstęp do tematu, który będzie niezwykle pouczający. W kolejnych wpisach będę starał się podawać przykłady zastosowania Teorii Gier, szczególnie w ekonomii.
… ale, żeby nie było tak pięknie…
Teoria gier, pomimo swojej niezaprzeczalnej przydatności w wielu dziedzinach nauki (jak ekonomia, biologia) i życia, ma jedną zasadniczą wadę: zakłada, że wszyscy uczestnicy danej ‘gry’ (np. uczestnicy rynku) postępują racjonalnie… Jednak każdy racjonalnie myślący człowiek wie, że jest to praktycznie niemożliwe do osiągnięcia. Przy tej okazji muszę Ci powiedzieć więcej: większość teorii ekonomicznych opiera się na racjonalności uczestników życia gospodarczego. Czy to oznacza, że należy z nich zrezygnować? Oczywiście, że nie. Teorie te pokazują nie to jak zachowują się podmioty gospodarcze, ale jak powinny się zachowywać.
Teoria Gier komputerowych?
Mała dygresja na koniec. Niestety zapewne zawiodłem osoby, które wiązały Teorię Gier z nauką o grach komputerowych.
Teoria Gier nie jest nauką o grach komputerowych, planszowych itp. Ma oczywiście zastosowanie w przypadku takich gier (i to nawet znaczące), ale nie jest działem wiedzy, który jest nim ściśle poświęconym.
Gdzie uczyć się Teorii Gier
Jeśli jesteś zainteresowany Teorią Gier to serdecznie polecam książkę „Teoria Gier” Philipa Straffina, która jest znakomitym wprowadzeniem w tę niezwykle ciekawą dziedzinę. Możesz również zacząć od źródeł i zapoznać się z pracą ojców Teorii Gier (Oskar Morgenstern i John von Neumann) pod tytułem „The Theory of Games and Economic Behavior”. Ciekawą opcją są również dostępne w serwisie YouTube wykłady profesora uniwersytetu Yale – Bena Polaka.
