W 2020 r. liczba beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej wynosiła 1589,3 tys. osób i była o 186,4 tys. mniejsza niż w 2019 r. Zasięg korzystania z pomocy społecznej, czyli udział beneficjentów w ogólnej liczbie ludności zmniejszył się o 0,5 p. proc. i wynosił 4,1%.
Liczba beneficjentów w gospodarstwach domowych oraz osób bezdomnych o dochodach na osobę poniżej progu dochodowego1 wyniosła 912,1 tys. co stanowiło 2,4% ogólnej liczby ludności, to jest mniej o 0,2 p. proc. w porównaniu z 2019 r. W dalszym ciągu utrzymywała się tendencja spadku udziału ludności wiejskiej wśród beneficjentów pomocy społecznej. W roku 2020, po raz pierwszy – odkąd prowadzona jest obserwacja tej zbiorowości – wśród ogółu beneficjentów pomocy społecznej odnotowano więcej mieszkańców miast. Ich liczba wyniosła 807,1 tys., co stanowiło 50,8% ogólnej liczby beneficjentów. Na obszarach wiejskich udział beneficjentów w liczbie mieszkańców ogółem był nadal wyższy i wyniósł 5,1%, natomiast w miastach był o 1,6 p. proc. mniejszy. Warto jednak zaznaczyć, że stałym zjawiskiem, obserwowanym od ponad 10 lat jest nie tylko zmniejszanie się udziału mieszkańców wsi wśród beneficjentów pomocy społecznej, ale również szybsze zmniejszanie się zasięgu korzystania z pomocy społecznej na wsi niż w miastach. W stosunku do roku poprzedniego wskaźnik ten na wsi zmniejszył się o 0,8 p. proc., a w miastach o 0,3 p. proc.
Największą wartość udziału beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej w liczbie mieszkańców – 7,2% odnotowano w regionie warmińsko-mazurskim, a względnie wysoki udział beneficjentów w liczbie mieszkańców, powyżej 5% wystąpił ponadto w kujawsko-pomorskim (6,0%), świętokrzyskim (5,6%), podlaskim (5,5%) i podkarpackim (5,4%). Najmniejszy zasięg beneficjentów pomocy społecznej odnotowano w regionie warszawskim stołecznym, gdzie wyniósł on 2,3%. Niski udział beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej w liczbie mieszkańców – na poziomie 3% i niższym – wystąpił ponadto w regionach: śląskim (2,8%) i dolnośląskim (3,0%). Spadek wartości wskaźnika w 2020 r. w porównaniu z poprzednim rokiem odnotowano we wszystkich regionach. Największy – o 0,8 p. proc. nastąpił w regionach: warmińsko-mazurskim i podkarpackim.
Ponadto, znaczny spadek – o 0,7 p. proc. odnotowano również w regionach lubelskim i świętokrzyskim, a także w regionie mazowieckim regionalnym. Wśród beneficjentów pomocy społecznej 494,0 tys. osób, czyli 31,1%, to osoby w wieku przedprodukcyjnym. Zasięg korzystania z pomocy społecznej w tej grupie wieku był stosunkowo wysoki – wyniósł 7,1%, a udział dzieci i młodzieży w wieku poniżej 18 roku życia z ubogich gospodarstw domowych w ogólnej liczbie dzieci i młodzieży w tej samej grupie wieku wyniósł 4,3%. Z kolei odsetek osób w wieku poprodukcyjnym korzystających z pomocy społecznej w ogólnej liczbie osób w tym wieku wyniósł 2,8%, a ubogich beneficjentów w wieku poprodukcyjnym 0,5%. Tu warto dodać, że w grupie beneficjentów w wieku emerytalnym, 81,9% to członkowie gospodarstw domowych o dochodach na osobę powyżej progu dochodowego. Są to osoby, które ze względu na stan zdrowia, a także sytuację rodzinną (ponad 70% gospodaruje samotnie) korzystają z usług opiekuńczych.
Spośród 1561,9 tys. beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej w gospodarstwach domowych
445,8 tys. (28,5%), to osoby stanowiące jednoosobowe gospodarstwa domowe, a 1116,1 tys. (71,5%) to członkowie gospodarstw wieloosobowych. Rzeczą charakterystyczną dla omawianej zbiorowości jest fakt znacznego udziału osób samotnie gospodarujących wśród beneficjentów mieszkających w miastach. W 2020 r. wyniósł on 37,0% i był niemal dwukrotnie większy niż na wsi (20,0%). Zbiorowość ubogich beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej to 56,9% wszystkich beneficjentów – członków gospodarstw domowych. Niski status materialny tej grupy osób wynika przede wszystkim z ich mniejszej aktywności zawodowej. W 2020 r., wśród 547,2 tys. osób w wieku produkcyjnym z ubogich gospodarstw domowych, tylko 12,7% pracowało, 44,8% poszukiwało pracy, a 42,6% to bierni zawodowo. Spośród biernych zawodowo, ponad 63% to osoby uczące się, niepełnosprawne lub przewlekle chore. Spośród 429,0 tys. ubogich gospodarstw domowych, co trzecie – 31,2% nie miało własnych źródeł dochodu. Natomiast ponad połowa – 55,6% utrzymywała się ze źródeł niezarobkowych, w większości były to świadczenia socjalne. Świadczenia z ubezpieczenia społecznego, emerytalno-rentowe stanowiły główne źródło dochodu dla 4,5% gospodarstw domowych. Praca była głównym źródłem dochodu jedynie dla 13,2% ubogich gospodarstw.
W 2020 r. najczęstszymi przyczynami korzystania przez ubogich beneficjentów z pomocy społecznej (obok niskiego statusu materialnego), były problemy związane ze złym stanem zdrowia lub niepełnosprawnością (wystąpiły w ponad 57% gospodarstw) oraz bezrobocie (54,9% gospodarstw). Pierwszy z wymienionych problemów dominował wśród gospodarstw jednoosobowych, wystąpił u 69,5% osób samotnie gospodarujących. Bezrobocie dotyczyło przede wszystkim gospodarstw wieloosobowych – jako jedną z przyczyn korzystania z pomocy społecznej wykazało je 65,7% tego typu gospodarstw. Istotną rolę odgrywały też problemy rodzinne przede wszystkim bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, w tym w związku z samotnym rodzicielstwem oraz wielodzietnością. Problemy rodzinne wystąpiły w ponad połowie (50,6%) gospodarstw wieloosobowych.
