Łączna wartość uprawnień emerytalnorentowych gospodarstw domowych nabytych w ramach ubezpieczeń społecznych w Polsce wyniosła wg stanu na dzień 31 grudnia 2018 r. 292% PKB, czyli 6 189 064,7 mln zł.
Wprowadzenie
Obowiązek szacowania wartości nabytych uprawnień emerytalno-rentowych przez państwa członkowskie UE wynika z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 549/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie europejskiego systemu rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej (ESA 2010). Dane mają być przesyłane do Komisji Europejskiej (Eurostatu) w Tablicy 29 zgodnie z Programem Transmisji ESA 2010 co trzy lata w dwa lata po okresie sprawozdawczym, poczynając od informacji za rok 2015. Pierwsza obowiązkowa transmisja danych miała miejsce w grudniu 2017 r.
Głównym celem sprawozdawczości w zakresie emerytur w rachunkach narodowych jest zapewnienie kompleksowego i porównywalnego przeglądu uprawnień emerytalno-rentowych gospodarstw domowych w państwach członkowskich UE, obejmującego wszystkie systemy ubezpieczeń społecznych, tj. programy związane z zatrudnieniem oraz systemy zabezpieczenia społecznego.
Uprawnienia emerytalno-rentowe zostały oszacowane według stanu na koniec roku 2018 w ujęciu ADL (accrued-to-date liabilities) zgodnie z wymaganiami metodologicznymi zawartymi w ESA 2010 (rozdział 17) oraz wytycznymi dotyczącymi założeń, które należy przyjąć w obliczeniach, ujętymi w opracowanym pod auspicjami Eurostatu i Europejskiego Banku Centralnego podręczniku: Technical Compilation Guide for Pensions in National Accounts – 2020 edition2 . W przypadku systemów kapitałowych (OFE i PPE) przyjęto podejście nagromadzonych uprawnień do świadczeń (accumulated benefit obligations approach – ABO), czyli na poziomie bieżącej wartości zgromadzonych aktywów, co oznacza, że stan uprawnień jest równy zgromadzonym aktywom na koniec danego okresu. Informacje na temat zastosowanej metodologii zostały opisane w Informacji sygnalnej z dnia 30 kwietnia 2018 r. pt. „Uprawnienia emerytalno-rentowe gospodarstw domowych nabyte w ramach ubezpieczeń społecznych według stanu na dzień 31 grudnia 2015 r.”3 .
Należy wyraźnie podkreślić, że statystyki dotyczące zobowiązań emerytalno-rentowych w ujęciu ADL (accrued-to-date liabilities) nie stanowią miary stabilności finansów publicznych. Prezentują obecną wartość świadczeń, które mają być zapłacone w momencie przejścia na emeryturę obecnie pracujących (ubezpieczonych) oraz pozostałe do wypłaty świadczenia obecnych emerytów i rencistów. Takie ujęcie pokazuje zatem zobowiązania w ograniczonej perspektywie czasowej. Nie uwzględnia uprawnień nabytych po okresie badanym zarówno przez osoby pracujące, jak i te, które dopiero podejmą zatrudnienie. Statystyki dotyczące uprawnień i zobowiązań emerytalno-rentowych w podejściu ADL mogą natomiast stanowić cenną informację o koszcie likwidacji systemu emerytalnego przy jednoczesnej wypłacie świadczeń, do których jego uczestnicy nabyli uprawnienia do momentu likwidacji systemu. Ocenę wpływu na stabilność finansów publicznych wydatków związanych ze starzeniem się ludności można znaleźć w raporcie o starzeniu się społeczeństw (Ageing report), który jest opracowywany i publikowany przez Komisję Europejską i grupę roboczą ds. starzenia się ludności (AWG), działającą przy Komitecie Polityki Gospodarczej (EPC) i której członkiem są przedstawiciele Ministerstwa Finansów.
Wytyczne dla Polski oraz pozostałych państw członkowskich UE dotyczące stopy dyskontowej oraz inflacji zostały zawarte we wspomnianym wyżej podręczniku Technical Compilation Guide for Pensions in National Accounts – 2020 edition. Dla Polski nominalna stopa dyskontowa została ustalona na poziomie 4,5% (realna stopa dyskontowa 2%, inflacja 2,5%). Pełen zakres danych prezentowany jest w tablicy uzupełniającej dotyczącej nabytych uprawnień emerytalno-rentowych w ramach ubezpieczeń społecznych (Tablica 29), która została zamieszczona na stronie Głównego Urzędu Statystycznego z niniejszą informacją.
Wyniki
Łączna wartość nabytych uprawnień emerytalno-rentowych wyniosła w Polsce na początku 2018 roku 6 097 282,3 mln zł (287,4% w relacji do PKB), a na koniec 2018 r. 6 189 064,7 mln zł (291,7 % w relacji do PKB). Dla porównania łączna wartość nabytych uprawnień emerytalnorentowych wyniosła początku 2015 roku 4 580 080,8 mln zł (255 % w relacji do PKB), a na koniec 2015 roku 4 959 144 mln zł (276 % w relacji do PKB).
Zdecydowaną większość zobowiązań emerytalno-rentowych
ogółem na koniec 2018 roku stanowią zobowiązania powszechnego systemu zabezpieczenia społecznego (83%). Udział systemów zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy służb mundurowych oraz zabezpieczenia społecznego rolników (KRUS) w łącznej wartości zobowiązań wyniósł odpowiednio 7,6% i 6%. Najmniejszy udział w zobowiązaniach emerytalno-rentowych ogółem mają system zaopatrzenia emerytalnego sędziów i prokuratorów (0,7% udziału) i PPE (0,2%).
Analiza wrażliwości
Zgodnie z wytycznymi Eurostatu wszystkie programy niekapitałowe, tj. powszechny system zabezpieczenia społecznego (ZUS), system zabezpieczenia społecznego rolników (KRUS), systemy zaopatrzenia emerytalnego dla sędziów, prokuratorów oraz funkcjonariuszy służb mundurowych poddano analizie wrażliwości na nieznaczną zmianę nominalnej stopy dyskontowej. Jednoprocentowy spadek (Scenariusz 1) stopy dyskontowej powoduje wzrost zobowiązań narosłych do roku bazowego (2018 r.) o 1 186 066,5 mln zł, czyli około 55,9% PKB4 . Z kolei wzrost stopy dyskontowej o zaledwie 1% (Scenariusz 2) skutkuje zmniejszeniem naliczonych uprawnień o 938 140,2 mln zł, czyli 44,2% PKB.
Założenia przyjęte do szacowania nabytych uprawnień emerytalno-rentowych
Założenia, które należało przyjąć do wyceny zobowiązań emerytalno-rentowych zostały określone w wydanym wspólnie przez Eurostat i Europejski Bank Centralny (EBC) w 2020 r. podręczniku Technical Compilation Guide for Pension Data in National Accounts – 2020 edition. Zostały one ustalone w celu zapewnienia porównywalności obliczeń pomiędzy krajami UE. Ustalono, że dane do tablicy należy opracować w ujęciu ADL z zastosowaniem podejścia PBO dla systemów zabezpieczenia społecznego. W przypadku systemów kapitałowych (OFE i PPE) przyjęto podejście ABO, co oznacza, że stan uprawnień jest równy zgromadzonym aktywom na koniec danego okresu. Inne najważniejsze przyjęte założenia można podsumować w następująco:
Źródła danych
Do oszacowania nabytych uprawnień emerytalno-rentowych zebrano następujące rodzaje danych:
- dane jednostkowe nieidentyfikowalne oraz zagregowane pozyskane z instytucji zarządzających poszczególnymi systemami emerytalnymi (dane administracyjne),
- dane zagregowane pochodzące z Komisji Nadzoru Finansowego (dane administracyjne), dane statystyczne.
