Pandemia COVID-19 oraz wojna w Ukrainie doprowadziły w ostatnich latach do zakłócenia funkcjonowania światowych łańcuchów dostaw. W efekcie wiele firm, chcąc zabezpieczyć ciągłość produkcji, a także zagwarantować swoim odbiorcom terminowe dostawy, zdecydowało się przyjąć nowy model zarządzania zapasami polegający na utrzymywaniu relatywnie wysokich zapasów zarówno dóbr pośrednich, jak i wyrobów gotowych. Wyniki badań PMI dla przetwórstwa wskazują, że zjawisko to szczególnie przybrało na sile z początkiem 2022 r., co można łączyć z ustępowaniem barier podażowych wywołanych pandemią, a w konsekwencji zwiększoną dostępnością materiałów i dóbr pośrednich wykorzystywanych w produkcji, i osiągnęło szczyt w III kw. 2022 r.
Z tego powodu przyrost zapasów był jednym z głównych czynników dynamizujących wzrost gospodarczy w najważniejszych gospodarkach w 2022 r. Podobne tendencje obserwowane były również w Polsce. Przedmiotem poniższej analizy jest próba odpowiedzi na pytanie, jak w najbliższych kwartałach przyrost zapasów będzie wpływał na wzrost gospodarczy w Polsce.
W warunkach obserwowanego obecnie spowolnienia aktywności gospodarczej na świecie coraz więcej firm zgłasza problem nadmiernych zasobów. Zgodnie z wynikami Szybkiego monitoringu NBP odsetek przedsiębiorstw wskazujących w I kw. br. na zbyt wysoki stan zapasów materiałów wyniósł 9%, towarów 12%, a wyrobów gotowych 15% i ukształtował się na historycznie bardzo wysokich poziomach. Zdaniem NBP może skłaniać to firmy do redukcji zapasów w najbliższym czasie. Pewne oznaki tego procesu są już sygnalizowane przez wskaźnik dla zapasów wyrobów gotowych (GUS) oraz wskaźnik PMI dla zapasów pozycji zakupionych. Warto jednocześnie podkreślić, że te dwa wskaźniki charakteryzują się dość silną korelacją z wkładem przyrostu zapasów do rocznej dynamiki PKB (w latach 2003-2022 korelacja ta wynosiła odpowiednio 0,58 oraz 0,60) i historycznie były one pomocne w formułowaniu wniosków nt. perspektyw wkładu przyrostu zapasów do wzrostu gospodarczego.
Akumulacja zapasów wyrobów gotowych oznacza, że firmy w warunkach spadających zamówień w coraz większym stopniu realizują je wyprzedając zgromadzone wcześniej zapasy przy jednoczesnym ograniczeniu bieżącej produkcji. Dobrze widać to jeśli zestawimy składowe indeksu PMI dla bieżącej produkcji oraz zapasów wyrobów gotowych. Współczynnik korelacji pomiędzy tymi zmiennymi w latach 2018 - 2023 wynosi -0,58. Zależność tą można interpretować następująco: im szybszy wzrost zapasów wyrobów gotowych tym silniejszy spadek bieżącej produkcji. W konsekwencji, odnotowany w ostatnim czasie wzrost zapasów tłumaczy obserwowany obecnie spadek produkcji przemysłowej w Polsce (por. m.in. MAKROpuls z 20.03.2023) i na świecie, m.in. w Niemczech (por. MAKROmapa z 08.05.2023).
W celu oszacowania wpływu wkładu przyrostu zapasów do rocznego tempa wzrostu gospodarczego w najbliższych kwartałach posłużyliśmy się modelem ekonometrycznym. Wkład przyrostu zapasów do rocznej dynamiki PKB uzależniliśmy od rocznego tempa wzrostu gospodarczego (opóźnionego o 1 kwartał) oraz stopy referencyjnej NBP (opóźnionej o 2 kwartały). Zgodnie z uzyskanymi na podstawie modelu wynikami, zwiększenie dynamiki PKB powoduje zwiększenie wkładu przyrostu zapasów do PKB, a wyższy poziom stóp procentowych skutkuje jego zmniejszeniem. Dodatnia zależność pomiędzy przeszłą dynamiką PKB a wkładem przyrostu zapasów wynika z oczekiwań formułowanych przez firmy co do przyszłego popytu na podstawie wcześniejszych aktywności gospodarczej. Im popyt w poprzednim okresie był silniejszy, tym firmy w większym stopniu zwiększają zapasy. Z kolei ujemna zależność zapasów i stóp procentowych odzwierciedla wyższy koszt finansowania zapasów.
Następnie, korzystając ze zbudowanego modelu dokonaliśmy prognozy wkładu przyrostu zapasów do PKB w okresie I kw. - IV kw. 2023 r. W I i II kw. oczekujemy wyraźnego obniżenia wkładu przyrostu zapasów do rocznej dynamiki PKB, który osiągnie ujemną wartość. Z kolei w II poł. br. wkład przyrostu zapasów do rocznej dynamiki PKB zwiększy się i osiągnie dodatnią wartość, wspierany przez oczekiwane przez nas ożywienie wzrostu gospodarczego. Czynnikiem ryzyka w górę dla naszej prognozy jest obserwowany w ostatnich kwartałach proces reorientacji procesów produkcji przez globalne firmy do Polski, co sprzyja zwiększonej akumulacji zapasów w gospodarce (por. MAKROmapa z 24.04.2022). Przedstawiona wyżej prognoza wkładu przyrostu zapasów do rocznej dynamiki PKB jest spójna z naszym scenariuszem wzrostu gospodarczego zakładającego, że PKB w Polsce zwiększy się w 2023 r. o 1,2% wobec wzrostu o 5,1% w 2022 r., czyli scenariuszem „miękkiego lądowania” polskiej gospodarki.
