Dlaczego poziom zadłużenia spółek jest tak istotną częścią ich analizy? Jak badać to zadłużenie i na co zwracać uwagę przy wyciąganiu wniosków na podstawie otrzymanych wyników? Po dość długiej przerwie, powracamy do wyjaśniania w jaki sposób dokonywać analizy fundamentalnej spółek. Tym razem zajmiemy się wspomnianym już zadłużeniem spółek.
Dlaczego spółki się zadłużają?
Zanim jednak zajmiemy się praktycznymi sposobami analizowania zadłużenia spółek, zastanówmy się dlaczego w ogóle spółki się zadłużają i czy zjawisko to należy uznawać za niekorzystne.
Otóż, kapitał obcy - czyli dług - nie jest sam w sobie niczym złym. Spółki zaciągają zobowiązania z wielu powodów. Czasami są do tego zmuszone przez okoliczności losu, a czasami zaciągają dług w sposób świadomy i przemyślany. Pozyskiwanie kapitału obcego bywa ważnym elementem strategii rozwoju spółki.
Finansowanie działalności kapitałem obcym umożliwia osiąganie większych zysków, niż gdyby spółka finansowała swoją działalność w całości kapitałami własnymi. Jest to możliwe dzięki mechanizmowi tzw. dźwigni finansowej. Dźwignia finansowa działa jednak w dwie strony, w związku z czym potencjalne straty również są większe.
Dobrze zarządzane przedsiębiorstwo, przy sprzyjających warunkach rynkowych może wiele osiągnąć dzięki kapitałowi obcemu. Dlatego też wiele spółek chętnie finansuje swoją działalność kapitałami obcymi, gdyż dają im one większe możliwości rozwoju. Jednakże, wraz ze wzrostem możliwości rośnie również ryzyko. Jeżeli poziom zadłużenia przekroczy pewną granicę, może okazać się, że spółka nie jest w stanie spłacać swoich zobowiązań, co może prowadzić do obniżenia zaufania klientów i kontrahentów, spirali zadłużeniowej, konieczności restrukturyzacji, a nawet bankructwa.
Rodzaje zadłużenia
Zadłużenia w zasadzie nie sposób uniknąć. Pasywa bilansu niemal zawsze wykazują jakieś zobowiązania, nawet jeżeli spółka nie zaciągała kredytów lub pożyczek. Powodem tego jest fakt, że w toku normalnej działalności jednostki, kupuje ona towary lub usługi na fakturach z odroczonym terminem płatności. Taka forma zaciągania zobowiązań nazywana jest kredytem kupieckim i stanowi powszechną praktykę handlową.
Część zobowiązań również powstaje w normalnym toku działalności. Należą do nich nie zapłacone jeszcze wynagrodzenia dla pracowników, a także zobowiązania z tytułu podatków oraz składek ZUS. Zobowiązań w zasadzie nie sposób uniknąć.
Część zobowiązań jest jednak tym, co powszechnie kojarzy się z długiem. Mowa tu o kredytach bankowych, pożyczkach, a także wyemitowanych obligacjach. Są to rodzaje zobowiązań typowe dla spółek finansujących swoją działalność kapitałem obcym. To, którą z form zaciągania długu wybierze jednostka, jest zależne od wielu czynników, począwszy od kosztów długu, a na prestiżu (np. wynikającym z bycia emitentem obligacji) kończąc.
Podstawowe wskaźniki zadłużenia
Najbardziej podstawowym wskaźnikiem mówiącym o poziomie zadłużenia jest wskaźnik zadłużenia ogólnego. Wskaźnik ten informuje jaka część majątku spółki finansowana jest z kapitałów obcych.
Oblicza się go w następujący sposób:
Spotyka się różne wersje tego wskaźnika, jednak różnią się one głównie nazewnictwem. To, czy mówimy o sumie bilansowej, sumie aktywów czy sumie pasywów jest w gruncie rzeczy bez różnicy, gdyż chodzi o tę samą wartość. Czasem jednak w liczniku pojawiają się zobowiązania - nie ma natomiast słowa o rezerwach. W mojej opinii, rezerwy również powinny być włączone do licznika tego wskaźnika, gdyż zgodnie z ustawą o rachunkowości, rezerwy to zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne. To jednak wciąż zobowiązania - a więc kapitał obcy.
Przykładowo, jeżeli spółka ma 1 mln zł sumy bilansowej, 100 tys. zł rezerw, 200 tys. zł zobowiązań długoterminowych, 100 tys. zobowiązań krótkoterminowych oraz 600 tys. kapitałów własnych to:
Jeżeli przełożymy to na wartość procentową otrzymujemy wskaźnik zadłużenia ogólnego na poziomie 40%. Oznacza to, że jednostka w 40% finansuje swój majątek kapitałami obcymi.
W literaturze często przyjmuje się, że wartość ta powinna być niższa niż 50%. Nie jest to jednak reguła. Dużo zależy przede wszystkim od branży, w której spółka działa, o czym powiemy później.
Odbiciem powyższego wskaźnika jest zasada dotycząca poziomu kapitału własnego. Różnica między tymi zasadami polega na tym, że w liczniku wstawiamy kapitały własne, a mianownik pozostawiamy bez zmian.
Jeżeli weźmiemy ponownie powyższe dane, to sytuacja przedstawia się następująco:
Taki wynik oznacza, że jednostka finansuje swoją działalność w 60% kapitałami własnymi.
Wartość wzorcowa powinna być większa niż 50%, ale nie jest to regułą, podobnie jak w przypadku poprzedniego wskaźnika. Generalnie rzecz biorąc chodzi o przedstawienie dokładnie tej samej sytuacji, co w przypadku wskaźnika zadłużenia ogólnego. Przedstawienie to dokonuje się jednak „od drugiej strony”.
Warto również badać jaka część majątku trwałego jest finansowana przez kapitały trwałe. Przyjmuje się, że kapitały własne powinny w całości pokrywać majątek trwały jako majątek zapewniający stabilność działania jednostki. Oznacza to, że spełniony powinien być warunek:
Jest to tzw. złota zasada bilansowa. Jeżeli nie jest ona możliwa do spełniania, aktywa trwałe powinny być w całości pokryte kapitałami stałymi, czyli kapitałem własnym + kapitałem obcym długoterminowym. Jest to tzw. srebrna zasada bilansowa (choć można pod tym pojęciem spotkać również innego rodzaju zależności). Można wyrazić ją jako następujący warunek:
Fakt, że warunki te nie są spełnione, nie oznacza, że spółka ma problemy finansowe, jednak może sygnalizować, że istnieje takie niebezpieczeństwo. Potrzeba tu jednak głębszej analizy.
Warto również zwracać uwagę na strukturę zadłużenia. Jeżeli np. w przedsiębiorstwie produkcyjnym suma bilansowa wynosi 10 mln zł, a suma zobowiązań 5,5 mln zł, to możemy odczytywać wskaźnik zadłużenia ogólnego jako nieznacznie zbyt wysoki, jednak mieszczący się w pewnych, stosunkowo bezpiecznych granicach. Dodatkowe informacje niesie nam jednak struktura zadłużenia. Jeżeli w tych 5,5 mln zł, 4 mln zł to zobowiązania długoterminowe, a 1,5 mln zł to zobowiązania krótkoterminowe - sytuacja wydaje się stosunkowo stabilna. Jeżeli jednak z 5,5 mln zł, jedynie 0,5 mln stanowią zobowiązania długoterminowe, a 5 mln zobowiązania krótkoterminowe, to sytuacja może zrobić się niebezpieczna. Ważny w takim przypadku są poziom aktywów obrotowych umożliwiających spłatę zobowiązań w terminie do 1 roku, a także poziom gotówki, zdolność do generowania wpływów pieniężnych, a także cykl konwersji gotówki. Zagadnienia te omówimy przy okazji kolejnych artykułów.
Powyższe wskaźniki są jedynie najbardziej podstawowymi wskaźnikami dotyczącymi zadłużenia. W tematyce tej można również badać np., czy poziom zysku który jednostka przynosi każdego roku, wystarcza przynajmniej do pokrycia odsetek od zadłużenia lub czy do ich pokrycia wystarczą przepływy pieniężne z działalności operacyjnej. Podobne wskaźniki można budować samemu. Ważne by rozumieć jakie niosą ze sobą informacje. Ograniczenie stanowi tu jedynie wyobraźnia i szczegółowość udzielanych przez spółki informacji w sprawozdaniach finansowych.
Badanie zdolności do regulowania zobowiązań
Jeżeli wiemy już jak badać sam poziom zadłużenia spółki, warto zastanowić się, czy spółka ma wystarczające środki, aby to zadłużenie na bieżąco regulować. W tym celu warto sięgnąć po wskaźniki płynności statycznej, o których pisaliśmy już w portalu. Nie mniej istotne są wskaźniki płynności dynamicznej, które będą tematem jednego z kolejnych artykułów w ramach cyklu „Od amatora do inwestora”. Sama informacja o poziomie zadłużenia nie daje jeszcze zbyt wielu informacji, jednak w połączeniu ze wskaźnikami płynności, stanowi niezwykle cenną informację dla każdego inwestora lub innej osoby analizującej sytuację danej jednostki.
Różnice branży oraz skali
To, że jakiś wskaźnik przekracza wzorcowe wartości nie oznacza jeszcze, że sytuacja jest bardzo zła. Podobnie, jeżeli wskaźnik mieści się w wartościach wzorcowych, to nie znaczy, że wszystko jest w najlepszym porządku. Przyjmuje się pewne ogólne wartości wskaźników, jednakże w zależności od branży, w której działa dana spółka, optymalny poziom wskaźnika może być różny.
Przykładowo, jeżeli zobowiązania spółki stanowią 65 % sumy bilansowej w przedsiębiorstwie produkcyjnym, to można uważać to za nadmierny poziom zadłużenia. Jeżeli jednak taki sam poziom zobowiązań występuje w spółce skupującej wierzytelności bądź udzielającej pożyczek, jest to dość typowa sytuacja, która nie daje poważnych powodów do niepokoju.
Nie mniej istotne są różnice wynikające ze skali działalności. Zadłużenie na poziomie 75% może być zabójcze dla małej jednostki. Jednakże dla spółki rozmiaru Facebooka lub dużego banku, obsługa takiego długu nie będzie stanowić problemu nie do pokonania, w myśl zasady, że większy może więcej. Należy jednak pamiętać, że w przypadku upadku większego, większy jest również huk po upadku i więcej kurzu wznosi się by przykryć leżącego. Dlatego też pomimo tego, że w większych podmiotach można czasem zaakceptować wyższy poziom zadłużenia, nie powinien on przekroczyć pewnych granic, gdyż im większy podmiot, tym większe problemy w razie upadłości.
Zobowiązania warunkowe
Poza długiem wynikającym wprost z bilansu, analizując sytuację danej spółki powinniśmy również zwracać uwagę na to czy posiada ona tzw. zobowiązania warunkowe. Do zobowiązań warunkowych należą np. udzielone poręczenia.
Poręczenie stanowi swego rodzaju dodatkowe zabezpieczenie, np. dla banku, dzięki któremu w razie problemów z odzyskaniem przez bank swoich należności bezpośrednio od dłużnika, odzyska on owe należności od poręczyciela. Szczegóły dotyczące umów poręczenia można odnaleźć w Kodeksie cywilnym.
Tym co istotne z perspektywy analizy finansowej, jest fakt, że mimo nieposiadania zobowiązań wykazywanych w bilansie, spółka która udzieliła poręczenia, może zostać zmuszona do spłaty zobowiązania, zaciągniętego przez inny podmiot.
Warto więc zrobić analizę bilansu spółki na podstawie wykazywanego tam stanu rezerw i zobowiązań, a obok niej porządzić drugą, uwzględniającą ziszczenie się warunków powodujących konieczność spłaty zobowiązań pozabilansowych (warunkowych). Jest to tym bardziej istotne, im wyższa jest wartość udzielonych przez jednostkę poręczeń lub innego rodzaju zobowiązań pozabilansowych.
Podsumowanie
Wskaźniki zadłużenia są jedną z bardzo ważnych miar sytuacji finansowej spółek. Nie należy ich jednak traktować jako bezwzględnego wyznacznika stanu zadłużenia. Wskaźniki te należy rozpatrywać łącznie z innymi wskaźnikami, np. płynności statycznej lub dynamicznej, czy też wskaźnikami rentowności. Tylko w połączeniu z innymi wskaźnikami, możemy odczytywać sytuację finansową spółki. Również wzorcowe wartości wskaźników - czy to ogólne, czy też branżowe - nie są bezwzględnie obowiązującym poziomem, którego nie można przekroczyć. Są one jedynie wyznacznikami pewnych standardów, które powinny być przestrzegane. Jednakże w zależności od branży, aktualnej sytuacji rynkowej, czy też bieżących potrzeb, optymalne poziomy zadłużenia mogą ulegać zmianie. Nie bez znaczenia jest również styl zarządzania jednostką przez jej managerów i poziom akceptowalnego przez właścicieli ryzyka.
Analizy zadłużenia nie sposób jednak pomijać zarówno w decyzjach inwestycyjnych, jak i kontaktach handlowych. Jest ona jednym z najważniejszych elementów mówiących nam o bezpieczeństwie inwestycji w instrumenty finansowe danej spółki lub nawiązania współpracy z nią jako kontrahent, a nawet pracownik. Dlatego też podczas analizy finansowej, powinniśmy zwracać szczególną uwagę na analizę zadłużenia.
Magazyn: Giełdowe debiuty to łatwy zysk?
Czy warto stawiać na giełdowe debiuty?
Czy bitcoin jest w stanie zastąpić amerykańskiego dolara?
Wolumen rzeczywisty - czy uzyskasz do niego dostęp na Forex?
Czy na giełdzie zarabiają tylko oszuści?
Czytaj w 11. wydaniu magazynu FXMAG!
Magazyn: Giełdowe debiuty to łatwy zysk?
