Prawo technologii finansowych to intensywnie rozwijająca się sekcja prawa. Jednak można mieć wrażenie, że zmiany regulacyjne nie nadążają za rynkowymi praktykami. Firmy, które mają nowe pomysły w zakresie FinTechu, często natrafiają na ścianę, gdyż ich koncepcje nie mieszczą się w obowiązujących ramach legislacyjnych. Ze względu na brak odpowiednich regulacji, przedsiębiorcy mogą mieć wątpliwości, czy ich działania w zakresie fin-tech są zgodne z prawem. Wówczas warto skorzystać z tzw. piaskownicy regulacyjnej FinTech.
Bariery, na które natrafiają przedsiębiorcy w działalności FinTech
Osoby chcące rozpocząć działalność w sektorze technologii finansowych muszą wiedzieć, że rynek finansowy ma swoje szczególne uwarunkowania, z którymi wiążą się konkretne obowiązki, np. z zakresu AML i KYC. Poza tym w naszym kraju bieżący nadzór nad rynkiem finansowym sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego – KNF. Celem jej działania jest zapewnienie bezpieczeństwa tego rynku, dlatego ma prawo do kontrolowania niektórych grup podmiotów.
Każdy podmiot, który zamierza rozpocząć działalność w FinTechu, najczęściej musi uzyskać licencję udzieloną przez KNF na konkretne rodzaje działalności albo prowadzić postępowanie o wpis do rejestru. Typ licencji jest zależny od określonego profilu firmy, jednak wskazuje się, że przepisy regulujące tą kwestię znajdują się w wielu różnych ustawach. W praktyce postępowanie o uzyskanie licencji w Polsce może potrwać kilka miesięcy, co często skutkuje opóźnieniem rozpoczęcia prowadzenia działalności.
Firmy mające innowacyjne pomysły lub względnie nowe modele biznesowe, w wyniku opisanych wyżej szczególnych obowiązków związanych z prowadzeniem działalności na rynku finansowym, mogą natrafić na poważne luki w prawie, czego efektem będą pewne ryzyka regulacyjne. Owe ryzyka mogą stanowić spory problem, np. dla start-upu z branży FinTech, dla którego kara administracyjna na początku działalności mogłaby być dużym obciążeniem finansowym, a nawet końcem pomysłu biznesowego, np. w wyniku wpisu na listę ostrzeżeń publicznych.
Co więcej, poza uwarunkowaniami szczególnymi dla branży technologii finansowych, podmioty planujące rozpoczęcie takiej działalności mogą spotkać się też z barierami charakterystycznymi dla wielu innych rodzajów działalności. Będą to głównie nieścisłości wynikające z RODO lub przepisów antymonopolowych, np. z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów.
Rozwiązaniem niektórych z przytoczonych wyżej problemów mogą być tak zwane sandboxy.
Ogólne założenia piaskownic regulacyjnych
Piaskownica regulacyjna (ang. regulatory sandbox) jest konstrukcją prawną, która umożliwia podmiotom gospodarczym działanie w bezpiecznym środowisku testowym w celu eksperymentowania z danym projektem lub usługą na złagodzonych zasadach. Z piaskownic regulacyjnych korzysta się powszechnie w innych krajach europejskich, na przykład w Wielkiej Brytanii. Ponadto sama koncepcja piaskownic regulacyjnych nie ogranicza się wyłącznie do prawa technologii finansowych, są one stosowane również w prawie energetycznym czy OZE.
Do głównych celów, jakie mają realizować piaskownice regulacyjne, zalicza się przyspieszenie rozwoju danego sektora, zwłaszcza w ramach ułatwienia innowacjom wejścia na rynek. Istotna jest tutaj możliwość sprawdzenia nowych technologii oraz modeli biznesowych, które na co dzień, bez zastosowania właściwych odstępstw prawnych, nie mogłyby być legalnie testowane.
Co do beneficjentów piaskownic regulacyjnych, są to przede wszystkim podmioty, które wprowadzają innowacje. Poza zapewnieniem im możliwości przeprowadzania testów takich rozwiązań, mogą się dowiedzieć, jak w praktyce wyglądają normalne (bez ustępstw oferowanych piaskownicom) wymogi stosowane do ich projektu.
W rezultacie przedsiębiorcy, którzy są autorami nowych rozwiązań i modeli, zdobywają wiedzę na temat tego, jakie dokumenty i pozwolenia będą niezbędne do dalszego wdrażania ich innowacji po procedurze tzw. wyjścia z piaskownicy regulacyjnej. Co istotne, beneficjenci sandboxów zyskują też możliwość zapoznania rynku ze swoim produktem. Z kolei ze strony władzy publicznej Regulator, poprzez stały kontakt z prowadzącymi projekty, może sprawniej identyfikować obszary, które są barierą dla wprowadzenia innowacji na rynek, a także podejmować czynności interwencyjne dzięki dostosowaniu przepisów prawnych, aby dawały szansę na dynamiczny, sprawny i bezpieczny rozwój rynków (w analizowanym w tym tekście przypadku – w szczególności rynku FinTech).
W Polsce zadanie wdrażania rozwiązań piaskownicy finansowej dla branży FinTech jest realizowane przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego (UKNF).
Zastosowanie piaskownicy regulacyjnej w ramach polskiego prawa
Piaskownice regulacyjne są skierowane do podmiotów planujących rozpoczęcie działalności na rynku finansowym – przede wszystkim do start-upów, które są w posiadaniu nieprzetestowanego, innowacyjnego produktu lub usługi finansowej opierającej się na nowoczesnych technologiach informacyjnych. Piaskownice regulacyjne są też dedykowane podmiotom oferującym już określone rozwiązania na rynku finansowym, np. podmiotów nadzorowanych czyli instytucji finansowych, które mają w planach prowadzenie dalszych testów nowych rozwiązań, aby wypracować innowacyjne modele biznesowe lub usługi.
W naszym kraju regulatory sandbox dla FinTechów istnieją od 2018 roku. Jak wspomniano wcześniej, ich wdrożenie jest wynikiem działania UKNF. Funkcjonowanie piaskownicy jest zdecentralizowane i za finalną formę jej rozwiązań odpowiadają operatorzy – najczęściej są to fundacje lub banki. Zadaniem operatorów jest głównie bieżące wsparcie przedsiębiorców, którzy chcą skorzystać ze wsparcia działalności w ramach uczestnictwa w piaskownicy regulacyjnej.
Testy w przypadku piaskownic regulacyjnych prowadzi się w dwóch różnych modelach. Pierwszy służy do testowania konkretnych rozwiązań w środowisku całkowicie wirtualnym. Za to drugi dotyczy testów na klientach rzeczywistych w celu zweryfikowania realnych potrzeb i reakcji rynkowych.
Poza tym wszystkie strart-upy będą musiały przejść testy kwalifikacyjne, aby uzyskać rekomendacje od nadzorujących instytucji. Później zaprezentują one swoje rozwiązania w środowisku testowym. Kolejne zadanie to znalezienie inwestorów oraz zainteresowanych. Wszystkie powyższe czynności będą wykonywane pod ścisłym nadzorem specjalistów, którymi są operatorzy sandboxa wyznaczeni do pełnienia tej funkcji przez wcześniej wspomnianych regulatorów.
Problemy piaskownic regulacyjnych w FinTech
Finansowa piaskownica regulacyjna nie zawsze jest wystarczająca. Oczywiście może być dobrą opcją, gdy celem będzie rozwiązanie wybranej, choć zdaniem niektórych najistotniejszej, grupy kwestii regulacyjnych. Oprócz problemów z szeroko pojętego systemu prawa finansowego, takimi jak licencje i czas ich pozyskania, pojawiają się też inne trudności, które mogą być dla start-upu finansowego równie ważne. Poza tym tworzą one pewną całość z przepisami finansowymi. Chodzi głównie o przepisy i problemy z zakresu ochrony danych osobowych, a także ochrony konkurencji i konsumenta.
Rozwiązaniem tego problemu może być wdrożenie odrębnych piaskownic dla różnych dziedzin prawa. Jednak uznaje się, że nie jest to rozwiązanie najbardziej optymalne. Według praktyków, najlepszą opcją byłoby stworzenie jednej, kompleksowej piaskownicy finansowej, która będzie zawierać w sobie wszystkie aspekty FinTechu.
Interpretacja KNF: jak rozstrzygnąć wątpliwości regulacyjne?
Poza uczestnictwem w piaskownicy regulacyjnej, ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym uwzględniła również inną instytucję, która może służyć pomocą w rozwiązaniu wątpliwości regulacyjnych. Mowa o możliwości złożenia wniosku o wydanie interpretacji przez KNF, która ma dotyczyć wskazanego, konkretnego stanu faktycznego.
Na czym to polega? Przede wszystkim można wskazać, że formuła i zamysł interpretacji w zakresie rynku finansowego są podobne co do skutków interpretacji podatkowej. Wniosek o interpretację KNF może dotyczyć jednak tylko produktów i usług, które służą rozwojowi innowacyjności rynku finansowego.
Udzielając opinii, organ opowiada się w kwestii zaproponowanego poglądu wnioskodawcy. Trzeba jednak zaznaczyć, że w ustawie o nadzorze nad rynkiem finansowym określono wymogi formalne dla wniosku o wydanie interpretacji. Zachowanie każdego wymogu formalnego jest niezbędne, gdyż wniosek z brakami formalnymi będzie pozostawiony przez komisję bez rozpoznania. W efekcie podmiot nie uzyska ochrony przewidzianej w ustawie.
Ważne jest też to, że interpretacja Komisji może obejmować tylko wybrane aspekty działalności na rynku finansowym. Przykładowo, interpretacja nie zostanie wydana wtedy, gdy wniosek dotyczy przepisów, których naruszenie wiąże się z odpowiedzialnością karną.
Skorzystanie z interpretacji wydanej przez KNF nie jest więc prostym zadaniem. Podstawa to właściwa ocena sytuacji prawnej oraz sporządzenie wniosku. Na szczęście zawsze jest możliwość powierzenia złożenia wniosku profesjonalnemu pełnomocnikowi. Usługi w zakresie pomocy prawnej związanej z interpretacją KNF, głównie w zakresie sporządzania wniosku i reprezentacji podczas postępowania, świadczy również nasza kancelaria.
Podsumowanie
Niepewność regulacyjna to jedna z głównych przyczyn wstrzymywania innowacyjnych pomysłów młodych przedsiębiorców w sektorze technologii finansowych. Rozwiązania dotyczące piaskownic finansowych mogą być więc skutecznym sposobem na ominięcie takiej przeszkody. Jednak przedsiębiorcy w dalszym ciągu muszą przestrzegać wielu formalności, przy których wsparcie prawników FinTech może okazać się niezwykle przydatne.
Kamila Wasilewska, Radca Prawny
Kancelaria Prawna RPMS Staniszewski & Wspólnicy
