Przyjęcie nowego wspólnika do spółki zazwyczaj ma związek z rozwojem firmy. Nowe inwestycje przyczyniają się do szybszego wzrostu, ale dołączenie nowego wspólnika wywołuje także konkretne skutki prawne. Częstą trudnością w stosowaniu prawa spółek są zmienne zasady w zależności od formy prawnej prowadzonej działalności. Przedstawiamy prawa i obowiązki, które powstają wraz z poszerzeniem przedsiębiorstwa o nowego wspólnika i wniesieniem jego wkładu w różnych rodzajach spółek.
Najważniejsze kwestie związane z teorią spółek
W polskich przepisach znajdziemy przede wszystkim spółki prawa handlowego oraz spółkę cywilną, która w sposób znaczący różni się od spółek prawa handlowego. Spółki prawa handlowego są normowane przez prawo spółek handlowych, czyli głównym źródłem regulacji jest Ustawa z dnia 15 września 2000 roku - Kodeks spółek handlowych. Za to kolejne spółki są interpretowane przez przepisy prawa cywilnego, czyli przede wszystkim ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku - Kodeks cywilny.
Cechą charakterystyczną spółki cywilnej jest to, że nie ma ona odrębnej osobowości prawnej. W rezultacie jest stosunkiem zobowiązaniowym pomiędzy wspólnikami. Działa na podstawie umowy pisemnej podpisanej przez jej wspólników pod rygorem nieważności i dla celów dowodowych. W ramach przystąpienia do spółki wspólnicy wnoszą swoje wkłady i zobowiązują się tym samym, aby dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Przy czym nie zawsze musi być to cel zarobkowy.
Wspólnicy spółki cywilnej to przedsiębiorcy, z kolei ona sama nie ma osobowości prawnej ani nie stanowi samodzielnego podmiotu prawa. Spółka cywilna nie może wejść też w posiadanie własnego mienia.
Za to spółki prawa handlowego dzielą się na osobowe oraz kapitałowe. Spółki osobowe nie mają osobowości prawnej, ale mają zdolność prawną. Oznacza to, że mogą we własnym imieniu nabywać prawa (również rzeczowe), zaciągać zobowiązania, oraz być pozywane. Cecha szczególna spółek osobowych to więź wspólników ze spółką. Więź ta ma charakter osobisty, przejawiając się m.in. osobistą odpowiedzialnością wspólników za jej zobowiązania. Do spółek osobowych zaliczają się:
- spółka jawna,
- spółka partnerska,
- spółka komandytowa,
- spółka komandytowo-akcyjna.
Natomiast spółki kapitałowe już mają osobowość prawną, a ich działalność opiera się na kapitale. Nie będzie więc opierać się na osobie wspólnika, tylko kapitale – z kolei sam skład i kapitał spółki są zmienne. W ramach spółek kapitałowych można wyróżnić też odrębny od wspólników majątek. Powstanie spółki kapitałowej w organizacji ma miejsce w chwili podpisania aktu założycielskiego, czyli umowy lub statutu spółki. Spółkami kapitałowymi określamy:
- spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością,
- spółkę akcyjną,
- prostą spółkę akcyjną.
Definicja wspólnika – osoba wnosząca skład do spółki
W ramach najprostszej definicji można uznać, że wspólnik to osoba wnosząca swój wkład do spółki. Jednak w szerszym ujęciu definicja ta będzie się różnić zależnie od rodzaju spółki. W spółce cywilnej wspólnikami mogą zostać minimum 2 przedsiębiorcy prowadzący rachunek we własnym imieniu.
W przypadku spółek prawa handlowego zachodzi pewna ważna różnica. Przede wszystkim wspólnicy w zależności od spółki mają różne role, obowiązki i zakres odpowiedzialności. Spółki osobowe cechuje to, że zachodzi w nich odpowiedzialność osobista wspólników za zobowiązania spółki, ale wspólnicy zazwyczaj prowadzą osobiście sprawy spółki. W spółkach kapitałowych nie występuje z kolei odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki, jednak nie prowadzą oni bezpośrednio spraw spółki. Rola ta najczęściej przypada zarządowi lub radzie dyrektorów w prostej spółce akcyjnej.
Ustawodawca daje możliwość dołączania nowych wspólników niezależnie od rodzaju utworzonej spółki. Jednak zarówno spółkach kapitałowych, jak i osobowych jako podstawowy obowiązek nowego wspólnika wskazuje się wniesienie wkładu do spółki.
Odpowiedzialność po stronie nowego wspólnika
Choć przepisy dopuszczają możliwość dołączania nowych wspólników w ramach rozszerzenia działalności spółki, wiąże się to z nową odpowiedzialnością – zarówno dla spółki, jak i przystępującego do niej członka. Dodanie nowego wspólnika sprawia, że zachodzą konkretne obowiązki prawne, głównie zasady jego odpowiedzialności za spółkę.
- Spółka cywilna - art. 864 k.c. wskazuje, że za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie. Z reguły w orzecznictwie uznaje się, że nowy wspólnik nie jest odpowiedzialny za poprzednie zobowiązania spółki. Mimo to wykładnia trochę zmieniła dyskurs w kierunku większej ochrony wierzyciela od czasu wyroku z dnia 28 października 2003 r. (sygn. akt I CK 201/02, LEX nr 151608). W wyroku tym Sąd Najwyższy stwierdził, że moment przystąpienia wspólnika do spółki względem wierzycieli jest bez znaczenia. Oczywiście w przypadku zaspokojenia wierzyciela, którego należność powstała przed przystąpieniem wspólnika do spółki, owemu wspólnikowi przysługuje rozliczenie na zasadach przewidzianych w umowie spółki (zwłaszcza na zasadzie regresu).
- Spółka osobowa - art. 32 k.s.h. stanowi wprost, że osoba przystępująca do spółki odpowiada za jej zobowiązania powstałe przed dniem jej przystąpienia. W rezultacie nowy wspólnik jest odpowiedzialny nie tylko za zobowiązania spółki, na których powstanie mógł mieć wpływ, ale również za zobowiązania niezależne od jego działalności, gdyż są one wynikiem wcześniejszych działań pozostałych wspólników spółki. Mimo iż przepis ten dotyczy spółki jawnej, trzeba pamiętać, że przepisy o spółce jawnej należy stosować również do innych spółek osobowych.
Wierzyciel spółki jawnej także ma prawo dochodzić spłaty zadłużenia od nowego wspólnika, którego odpowiedzialność jest nieograniczona i solidarna z pozostałymi wspólnikami - potwierdza to wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi w wyroku z dnia 7 marca 2014 r., sygn. akt XIII Ga 474/13. Sąd w ww. orzeczeniu podkreśla, że przyjęcie odpowiedzialności nowego wspólnika jest równoważne ze zmianą umowy spółki, a nie zgłoszeniem nowego składu osobowego do KRS.
- Spółka komandytowa - według art. 111 k.s.h. komandytariusz (wspólnik) jest odpowiedzialny za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli wyłącznie do wysokości sumy komandytowej.
- Spółki kapitałowe - co do zasady wspólnicy nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki.
Wnioski? W większości przypadków nowy wspólnik będzie ponosił odpowiedzialność za poprzednie zobowiązania spółki powstałe przed jego przystąpieniem. Wyjątkiem od tej reguły jest jak na razie funkcjonowanie spółki cywilnej, choć w tym zakresie również pojawiły się orzecznictwa, która ustanawiały coraz wyższą ochronę wierzyciela.
Wkład nowego wspólnika
Według przepisów nowy wspólnik może dołączyć do spółki dwiema drogami:
- Poprzez wniesienie wkładu nowego wspólnika na pokrycie nowych udziałów lub zwiększenie wartości aktualnych w spółce.
- Poprzez sprzedanie przez poprzedniego wspólnika części lub całości udziałów nowemu.
Warunek przystąpienia wspólnika do spółki to wniesienie wkładu pieniężnego lub niepieniężnego (tj. aport). Wkład pieniężny jest fizyczną sumą pieniędzy wniesioną do majątku spółki. Ponadto może mieć on formę gotówkową lub bezgotówkową.
Wkład niepieniężny, określany jako aport, nie ma postaci pieniądza. Posiada on wartość materialną i charakteryzuje się tym, że jest realny oraz przeniesiony na spółkę w celu pokrycia kosztu objęcia udziałów, które przysługują wspólnikowi w kapitale zakładowym. Będą to zarówno rzeczy nieruchome, nieruchomości, jak i prawa zbywalne. Co istotne, wartość materialny stanowiąca aport musi mieć tak zwaną wartość aportową.
Wartość aportu poddaje się wycenie. Z reguły wspólnicy mogą określić ją we własnym zakresie. Wyjątek stanowi spółka akcyjna, która musi sporządzić wycenę przy pomocy biegłego rewidenta (obowiązek ten nakłada ustawa). Mimo to wycena rewidenta jest często stosowana również dla innych rodzajów spółek – zwłaszcza wtedy, gdy wkład niepieniężny jest bardzo wartościowy.
Zasady i różnice wnoszenia wkładu pomiędzy rodzajami spółek
Zgodnie z przepisami, wkład można wnieść do każdego typu spółki prawa handlowego i spółki cywilnej. Ustawodawca nakłada jednocześnie istotne reguły przy wnoszeniu wkładów w kontekście poszczególnych rodzajów spółek.
W odniesieniu do spółki jawnej i komandytowej nie ustalono w przepisach minimalnych wysokości wkładu. Z tego względu przyszły wspólnik może wnieść wkład o dowolnej, również niskiej wartości. Jednak prawo spółek handlowych wskazuje obowiązki co do wkładów stanowiących kapitał zakładowy w spółkach kapitałowych według poniższych zasad:
- Minimum 5 000 zł dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (wartość nominalna jednego udziału nie może być niższa niż 50 zł);
- Minimum 50 000 zł dla spółki komandytowo-akcyjnej (wartość nominalna akcji nie może być niższa niż 1 gr);
- Minimum 100 000 zł dla spółki akcyjnej (wartość nominalna akcji nie może być niższa niż 1 gr).
- Minimum 1 zł na prostej spółki akcyjnej
Co więcej, ważną kwestią przy wnoszeniu wkładu do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest to, aby wkłady wniesione do spółki zostały wpłacone w całości jeszcze przed jej rejestracją.
Za to zasady wnoszenia wkładów do spółki akcyjnej i komandytowo-akcyjnej precyzyjnie wskazuje art. 309 k.s.h. Wedle brzmienia tego przepisu akcje obejmowane za wkłady niepieniężne powinny być pokryte całościowo nie później niż przed upływem roku po rejestracji spółki. Akcje obejmowane za wkłady pieniężne muszą być opłacone przed rejestracją spółki minimum w jednej czwartej ich wartości nominalnej.
Poza tym jeśli akcje są obejmowane tylko za wkłady niepieniężne i pieniężne, to kapitał zakładowy powinien być pokryty przed zarejestrowaniem minimum w jedne czwartej jego wysokości.
Jak widać, w prawie spółek handlowych znajdziemy liczne zasady i wyjątki. Nowi wspólnicy wnoszący wkład do spółek muszą spełnić konkretne wymogi prawne zależnie od rodzaju spółki.
Wniesienie wkładu przez nowego wspólnika a udział kapitałowy w zysku
Jeszcze inną kwestią jest zysk przy wnoszeniu wkładu nowego wspólnika. Zgodnie z artykułem 50 k.s.h. udział kapitałowy wspólnika spółki jawnej odpowiada wartości rzeczywiście wniesionego wkładu. Poza tym wspólnik nie ma prawa ani obowiązku podwyższania umówionego wkładu.
Z reguły ustawodawca uznaje równy udział wspólników zyskach (artykuł 51 k.s.h.) – stwierdza tym samym, że każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w takim samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Wskazany w umowie spółki udział wspólnika w zysku mówi również – w razie wątpliwości – o jego udziale w stratach. Strony mogą jednak samodzielnie formować warunki umowy spółki i tym samym zwolnić wspólnika od udziału w stratach.
Ogólna zasada podziału zysku w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością to wypłata dywidendy wspólnikom w formie wynagrodzenia proporcjonalnie wniesionego kapitału. W ustawie przewidziano też możliwość zmiany tych proporcji. Jedna z opcji to prowadzenie udziałów uprzywilejowanych co do udziału w zysku. Polega to na nadaniu specjalnych uprawnień wspólnikom, którzy wnieśli niższy kapitał. Jeszcze inna możliwość to nadanie szczególnie osobistych uprawnień dla wspólnika (według art. 159 k.s.h.).
Zmiana proporcji udziału w zyskach będzie praktykowana również w przypadku spółki jawnej. Ma to jednak związek ze zmianami podatkowymi i opcjonalną konsekwencją w formie niedopłaty lub nadpłaty podatku w skali rocznego rozliczenia.
Natomiast wspólnik w spółce komandytowej zyskuje proporcjonalny udział w zysku do faktycznie wniesionego wkładu. Oczywiście istotne są tutaj ustalenia zawarte w umowie spółki, gdyż wspólnicy mogą dobrowolnie je kształtować. Dzięki temu mają możliwość uczestniczenia zarówno w zyskach, jak i ponoszenia odpowiedzialności za straty.
Wnioski
Włączając nowego wspólnika do spółki nie tylko zyskujemy wiele korzyści, ale i zostajemy obciążeni pewnymi obowiązkami prawnymi. Wnoszenie wkładu wymaga przede wszystkim zwrócenia uwagi na przepisy szczególne, które dotyczą formy prawnej konkretnej spółki.
Wspólnicy spółek cywilnych ponoszą odpowiedzialność solidarnie, ale kwestia odpowiedzialności za długi przed przystąpieniem do spółki nie jest jednoznaczna. Inne rozwiązania stosuje się w przypadku spółki handlowej, w której osoba przystępująca do spółki jest odpowiedzialna za jej zobowiązania powstałe jeszcze przed datą przystąpienia. Jako wyjątek można wskazać spółkę komandytową, w której komandytariusz ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli wyłącznie co do wysokości sumy komandytowej. Za to w spółkach kapitałowych wspólnicy z reguły nie są odpowiedzialni za zobowiązania spółki.
Wkład wniesiony do spółki może mieć formę pieniężną i niepieniężną. Zgodnie z ogólną zasadą wnoszenia wkładu pomiędzy typami spółek, nowych wspólników obliguje się do wniesienia wkładu do spółki. W przypadku spółki z o.o., komandytowo-akcyjnej i akcyjnej, ustawodawca wskazuje minimalne wartości tych kwot. Z kolei pozostałe spółki mogą ustalić naprawdę niewielki wkład, np. w prostej spółce akcyjnej może wynosić on nawet 1 zł.
W spółkach handlowych udział kapitałowy wspólnika odpowiada wartości rzeczywiście wniesionego wkładu. Jednocześnie wszyscy wspólnicy mają prawo do równego udziału w zyskach – pod warunkiem, że ich akcje czy udziały nie są uprzywilejowane.
- Wszystkie typy spółek mają więc pewne plusy i minusy. Dlatego przy zakładaniu przedsiębiorstwa należy zwrócić uwagę na potrzeby swojej działalności i dopasować do niej odpowiedni rodzaj spółki. W przepisach prawa znajdziemy wiele różnych możliwości, dlatego wątek zakładania i zarządzania spółkami jest bardzo rozległy.
- Nowi wspólnicy mogą przynieść spółce nowe możliwości – przede wszystkim wnosząc nowy wkład, co często stwarza ciekawe perspektywy dla firmy. Jednocześnie podejmując decyzję o przyłączeniu nowego wspólnika, obecni wspólnicy powinni dokładnie oszacować korzyści i ewentualne ryzyka wynikające z takiej decyzji.
