W I kw. 2021 r. nastąpił duży wzrost sumy bilansowej sektora przedsiębiorstw ‐ o 9,5% r/r (2,7% kw/kw). Na zmiany w strukturze pasywów sektora przedsiębiorstw niefinansowych wpłynął wzrost kapitałów własnych, które zwiększyły się o 8,2% r/r (wobec 3,9% r/r w ub. kw.) oraz nieco silniej rosnące zobowiązania i rezerwy na zobowiązania (wzrost o 10,7% r/r wobec 8,8% w pop. kw).
Wielkości zobowiązań z tytułu dostaw i usług (po okresie spadków zapoczątkowanych w I kw ub. r.) obecnie wzrosła o 7,9% r/r (stanowiąc nieco ponad 49% zobowiązań krótkoterminowych). Po raz kolejny odnotowano dodatni wkład wzrostu zobowiązań z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych do wzrostu sumy bilansowej. Wynikało to z silnego – również na tle pozostałych składowych pasywów – wzrostu tej kategorii zobowiązań (114% r/r) przy jednak wciąż niskim udziale tej składowej w sumie bilansowej (0,04%). Zasadniczy wzrost zobowiązań z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych generują spółki Skarbu Państwa ‐ widoczny od II kw. 2020 r. dynamiczny wzrost tej kategorii zobowiązań jest odzwierciedleniem uruchamianych programów w związku z przeciwdziałaniem skutkom pandemii.
Średni poziom zadłużenia ogólnego s.a. przekroczył poziom 53,2%,
ale w połowie badanych przedsiębiorstw pozostał poniżej 49%. W ujęciu terminowym wzrost zadłużenia sektora przedsiębiorstw to efekt utrzymującego się dwucyfrowego wzrostu zobowiązań długoterminowych (14,2% r/r) i wyższego niż w poprzednich kwartałach tempa wzrostu zobowiązań krótkoterminowych (8,1% r/r). Odsetek przedsiębiorstw z ujemnymi kapitałami własnymi (wartość zobowiązań i rezerw na zobowiązania przekraczająca wartość aktywów) pozostał na niskim poziomie tj. 5,4% populacji45.
Średni wskaźnik zaangażowania kapitałów własnych
w finansowanie majątku trwałego utrzymał się powyżej 77,5% (przy wartości medianowej przekraczającej 121,9%). Około 60% badanych przedsiębiorstw wykazuje pełne pokrycie wartości aktywów trwałych kapitałem własnym, a 76% firm w całości finansuje majątek trwały kapitałami stałymi (własnymi i obcymi długoterminowymi).
Średni wskaźnik trwałości finansowania,
obrazujący długoterminowe (stabilne) zaangażowanie kapitałów (kapitały obce długoterminowe oraz własne) w finansowanie działalność pozostał na poziomie zbliżonym do poziomu obserwowanego w poprzednim kwartale tj. 68,4%. Wzrost wskaźnika (r/r) jest pochodną wzrostu zarówno kapitałów własnych (i zwiększenia jego wkładu do wzrostu kapitałów stałych), jak i zadłużenia długoterminowego. Rentowność kapitałów własnych, w efekcie wzrostu kapitałów własnych (r/r) i historycznie wysokiego wzrostu wyniku netto (153,7% r/r)46 wyniosła 3,5% (wobec 2,7% w ub. kw).
W I kw. 2021 r. zadłużenie kredytowe sektora przedsiębiorstw niefinansowych,
według danych NBP47, utrzymało się w tendencji spadkowej (r/r). Dane miesięczne dla kolejnego kwartału wskazują jednak na wyhamowywanie tego trendu – na koniec maja br. było to już tylko 5,6% r/r48 wobec 8,8% r/r na koniec marca. Spadek zadłużenia odnotowano zarówno w segmencie kredytów inwestycyjnych (spadek o 1,8% r/r), jak i bieżących (spadek o 10,7% r/r). W segmencie kredytów inwestycyjnych, w układzie według przeznaczenia, większy spadek dotyczył kredytów na nieruchomości (spadek o 3,3% r/r pogłębiony względem poprzednich miesięcy) niż kredytów stricte inwestycyjnych (spadek o 1,1% r/r w segmencie kredytów walutowych, ale 0,2%‐wzrost w segmencie kredytów złotowych). Wielkość zadłużenia o charakterze bieżącym na koniec maja br. obniżyła się w stopniu najniższym od lipca ub. r (o 10,7% r/r).
O utrzymującym się niskim popycie na kredyt
może wciąż decydować wysoki poziom środków pozyskanych przez przedsiębiorstwa w ramach tarcz antykryzysowych, które kompensują ewentualne zapotrzebowanie na kapitał zewnętrzny. O wysokich buforach płynności, które mogą ograniczać popyt przedsiębiorstw na finansowanie bankowe, świadczy wciąż wysoki (mimo wyraźnego trendu spadkowego) wzrost depozytów sektora. Wartość środków zdeponowanych na rachunkach bankowych od czerwca ub. r. przekracza wartość kredytów udzielonych firmom – na koniec maja br. o ok. 10% (relacja pozostaje w trendzie rosnącym).
Zgodnie z wynikami ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych,
w I kw. br. przedsiębiorstwa działały w zaostrzonych warunkach kredytowania (przy większej skali luzowania warunków udostępniania kredytów dla sektora gospodarstw domowych). Średnie, nominalne oprocentowanie nowych i renegocjonowanych umów kredytowych pozostawało natomiast na bardzo niskim poziomie. Zgodnie z zapowiedziami banków w II kw. br. niewielkie łagodzenie polityki kredytowej ma dotyczyć przedsiębiorstw z sektora MSP. Zadłużenie sektora przedsiębiorstw niefinansowych w sprawozdaniach GUS (suma zadłużenia z tytułu kredytów i pożyczek od jednostek powiązanych, jak i niepowiązanych) wzrosło, ale jego dynamika znalazła się na jednym z niższych poziomów (wzrost 1,6% r/r wobec 3,6% r/r w pop. kw.).
O wzroście zadłużenia niemal w całości
zdecydował wzrost zadłużenia długoterminowego (2,2% r/r), wobec zaledwie 0,4% r/r wzrostu zadłużenia krótkoterminowego. Porównując zmiany zadłużenia, wg. danych GUS i danych statystyki bankowej NBP50, nadal można sądzić, że o wzroście zadłużenia przedsiębiorstw zdecydowało zadłużenie pożyczkowe (w tym pożyczki od jednostek powiązanych).
W I kw. 2021 r. udział firm,
które korzystały z kredytów i pożyczek wyniósł ok. 68% i był o ok. 4 pkt. proc. wyższy niż w I kw. 2020 r. Częściej firmy korzystają z kredytów i pożyczek krótkoterminowych, niemniej do 37,8% zwiększyła się populacja firm, które korzystają z obu (pod względem terminu) kredytów i pożyczek. Około 28% badanych firm (obecnych w próbie w obu badanych okresach) zwiększyło wielkość swojego zadłużenia z tytułu kredytów i pożyczek w relacji do analogicznego okresu ub.r. Koncentracja zadłużenia kredytowego pozostaje wysoka. W ujęciu sektorowym spadek zadłużenia z tytułu kredytów i pożyczek odnotowano wśród dużych firm (zarówno w segmencie krótko – jak i długoterminowych kredytów i pożyczek). W sektorze MSP, w niemal 10% r/r tempie wzrosło zadłużenie długoterminowe, z kolei zadłużenie krótkoterminowe zwiększyło się o 1,2% r/r.
Kierunek zmian popytu na kredyt w I kw. br.
w sektorach był zgodny z oczekiwaniami banków. W ostatnim roku największy przyrost (r/r) udziału kredytobiorców i pożyczkobiorców odnotowano w: Budownictwie, Przetwórstwie przemysłowym i Transporcie, co można łączyć z programem wsparcia antykryzysowego i dużym udziałem firm z tych branż, które skorzystały ze środków w ramach Tarczy finansowej. Jednak tylko w Transporcie wielkość zadłużenia kredytowego i pożyczkowego wyraźnie wzrosła (27,8% r/r)52. Z kolei w Przetwórstwie przemysłowym od początku 2020 r. tempo wzrostu zadłużenia spadało i na koniec I kw. br. wyniosło 4,5% r/r. W Usługach, których zagregowane zadłużenie w I kw. br. obniżyło się (r/r), w części branż zadłużenie wzrosło: m.in. w: Pozostałej działalności usługowej, Obsłudze nieruchomości, Hotelach i restauracjach. Według danych SM NBP w II kw. 2021 r., mimo lekkiego wzrostu, zaledwie 15% badanych przedsiębiorstw ubiegało się o kredyt (poniżej średniej z ostatnich 10 lat tj. 19%).
Jednocześnie wzrósł odsetek zaakceptowanych wniosków (r/r)
– pozytywną decyzję kredytową otrzymało ok. 85% firm. Najczęstszą – bo sięgającą 40% przypadków ‐ przyczyną wydania negatywnej decyzji kredytowej był brak zdolności kredytowej. W przeważającej części badanych klas odnotowano lekki wzrost (kw/kw) deklarowanego zapotrzebowania na kredyty bankowe. W ujęciu branżowym największy wzrost odnotowano w Budownictwie (produkcja budowlano montażowa w maju wzrosła o 4,7% r/r i 10,2% m/m53). Od kilku kwartałów obniża się natomiast odsetek firm usługowych ubiegających się o kredyt. Z kolei w Przetwórstwie przemysłowym, zarówno zapotrzebowanie na finansowanie bankowe, jak i jego dostępność pozostają względnie stabilne. Prognozowany popyt na kredyt firm przetwórczych na III kw. br. jest jednak niski – odsetek firm planujących ubiegać się o finansowanie bankowe jest na jednym z niższych poziomów w ostatnich latach. W ujęciu sektorowym, zarówno wśród dużych firm, jak i w MSP, odnotowano niewielki wzrost zapotrzebowania na kredyt i nieco wyższy (kw/kw) odsetek pozytywnych decyzji kredytowych.
W I kw. 2021 r. wzrosła (kw/kw i r/r) zdolność przedsiębiorstw do obsługi zadłużenia kredytowego
Na poprawę wskaźnika złożył się wzrost wyniku finansowego netto, spadek (r/r) obciążeń z tytułu rat kapitałowych i odsetek, oraz spadek obciążeń przedsiębiorstw z tytułu odsetek od kredytów i pożyczek (r/r). Poprawie wskaźnika obsługi sprzyjają obniżające się tempo wzrostu zadłużenia firm z tytułu kredytów i pożyczek, oraz niskie oprocentowanie umów kredytowych (złotowych i walutowych). W I kw. br. w większości sekcji zdolność do regulowania zobowiązań kredytowych i pożyczkowych lekko wzrosła lub pozostała na poziomie sprzed kwartału. Pogorszenie obsługi odnotowano w nielicznych branżach tj. w Energetyce, Górnictwie, Ochronie zdrowia i pomocy społecznej. W branży Hotele i Gastronomia, wskaźnik zdolności do obsługi zobowiązań z nadwyżki finansowej jest bardzo niski; głównie z uwagi na spadek wyniku netto w ubiegłym roku i bardzo powolne odrabianie strat w bieżącym (tempo powrotu na ścieżkę poprawy wyników podyktowane jest tempem znoszenia obostrzeń).
W Turystyce natomiast widoczna była kontynuacja poprawy wskaźnika
(po silnym ubiegłorocznym pogorszeniu w wyniku lockdown‐u), co może być efektem wprowadzenia (zakrojonych na szeroką skalę) programów wsparcia dla branży m.in.: wydłużenie ustawowego okresu zwrotu środków za niezrealizowane wyjazdy z 14 do 180 dni, wprowadzenie voucherów turystycznych (z okresem wykorzystania do 2 lat), czy utworzenia w BGK Turystycznego Funduszu Zwrotów55, który pozwalał uzyskać touroperatorom kredyt na preferencyjnych warunkach na pokrycie zwrotów dla klientów, których impreza turystyczna nie doszła do skutku.
Deklarowana (SM NBP) w II kw. 2021 r. zdolność badanych przedsiębiorstw
do terminowej obsługi zadłużenia kredytowego osiągnęła jeden z wyższych poziomów ‐ zadeklarowało ją 95% ankietowanych. W większości analizowanych klas zdolność do terminowego regulowania zobowiązań pozostała wysoka lub poprawiła się, a odsetki firm terminowo regulujących zobowiązania względem banków, pozostają blisko swoich historycznych maksimów. Niewielkie pogorszenie obsługi (kw/kw), z historycznie wysokiego poziomu, zadeklarowało Budownictwo. Utrzymujące się problemy z terminową obsługują zobowiązań kredytowych odnotowuje się w Gastronomii. Od wybuchu pandemii odsetek eksporterów zdolnych do obsługi zadłużenia kredytowego ulegał tylko niewielkim wahaniom, pozostając jednak na bardzo wysokim poziomie. Dobrej obsłudze towarzyszy tu wzrost dostępności kredytu (w klasie firm ze sprzedażą krajową dostępność kredytu pozostaje wyraźnie niższa). Firmy zorientowane na rynek krajowy doświadczyły częstszych problemów, jednak obecnie odsetek firm terminowo regulujących zobowiązania kredytowe jest na bardzo wysokim, dla tej klasy, poziomie.
W formułowanych w II kw. 2021 r. prognozach zdolności do obsługi zobowiązań
kredytowych na najbliższy rok saldo ocen wskazuje na spodziewaną poprawę – przybyło firm oczekujących lepszej sytuacji w perspektywie 12 miesięcy i ubyło podmiotów przewidujących pogorszenie. Wyraźnej poprawy spodziewają się branże, które najsilniej ucierpiały wskutek pandemii tj.: Handel, Transport, Usługi. Według prognoz SM NBP saldo przewidywanego popytu na kredyt w III kw. 2021 r. lekko wzrosło (kw/kw) przy dalszym spadku w ujęciu rocznym – odsetek firm planujących zwiększenie zadłużenia lekko wzrósł, a spadł odsetek firm planujących spłatę kredytu. Prawdopodobieństwo wzrostu zadłużenia kredytowego sektora przedsiębiorstw w najbliższym okresie wciąż pozostaje niskie. W II kw. 2021 r. ok. 40% firm deklarujących wcześniej plany ubiegania się o kredyt faktycznie złożyło wnioski kredytowe – jest to wciąż wyraźnie poniżej długookresowej średniej. Wysokie stany środków pozostające w dyspozycji firm nadal mogą być czynnikiem obniżającym prawdopodobieństwo wzrostu zadłużenia kredytowego. W układzie przekrojowym spadek prognozowanego popytu na kredyt zgłaszają duże przedsiębiorstwa (zatrudniające pow. 500 osób), Przetwórstwo przemysłowe i Pozostałe usługi.
O planowanym wzroście popytu na kredyt poinformowały natomiast firmy transportowe i budowlane
(w obu sektora saldo popytu wzrosło). Również dane Ankiety rocznej NBP wskazują, że popyt na kredyt sektora przedsiębiorstw pozostanie raczej niski. W próbie tylko nieznacznie przeważają bowiem firmy, które planują zwiększyć udział zadłużenia kredytowego w strukturze finansowania w pespektywie 2021 r. (25% wobec 24% zapowiadających ograniczenie udziału kredytu w pasywach). Według deklaracji w 2020 r. ok. 44% badanych firm korzystało z kredytów bankowych. Deklarowany średni udział kredytu bankowego w pasywach nie przekraczał 20%. Wzrost zadłużenia zapowiadają firmy, które w 2020 r. nie korzystały z kredytu oraz te, których zadłużenia stanowiło między 10% i 15% sumy pasywów.
Firmy, których zadłużenie kredytowe nie przekracza 10%
sumy bilansowej najczęściej utrzymają dotychczasowy udział kredytu (saldo zmian wskazuje na niemal identyczny odsetek firm, które mają zamiar zwiększyć, co zmniejszyć zadłużenie). Natomiast w klasie firm o najwyższym udziale kredytu w pasywach (pow. 15%) przeważają plany ograniczenia zadłużenia kredytowego. Ankietowane przedsiębiorstwa najczęściej korzystają z kredytów w rachunku bieżącym (jest to ok. 43% badanych firm) oraz z długoterminowych kredytów inwestycyjnych (ok. 20%). Relatywnie rzadko badane firmy deklarują wykorzystywanie kredytów w karcie kredytowej.
W próbie utrzymuje się niskie i obniżające się
zainteresowanie firm finansowaniem kredytem planowanych nowych inwestycji ‐ preferowanym źródłem pozostają tu środki własne. Z danych ZPL57 wynika, że w 2020 r. przedsiębiorstwa ograniczyły również wykorzystanie leasingu, jako źródła finansowania zakupu ruchomości i nieruchomości. Wartość rynku leasingu obniżyła się o ok. 10% (r/r/), ale ostatni kwartał roku zakończył się wzrostem. W I kw. 2021 r. widoczne jest już wyraźne ożywienie dynamiki finansowania zakupów przedsiębiorstw przez branżę leasingową – wzrost sięgnął 31% r/r.
