Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w ostatnim czasie wziął się na poważnie za walkę z piramidami finansowymi i promotorami nieuczciwych programów inwestycyjnych. Niemal dokładnie rok temu, 20 stycznia 2021 r., Urząd nałożył pierwszą w historii karę finansową na osobę promującą piramidy finansowe, którą był „król naganiaczy”, Damian Żukiewicz. Jego spółka otrzymała wówczas karę finansową o wartości niemal pół miliona złotych. W międzyczasie urząd antymonopolowy nałożył kolejne kary dla mniej znanych naganiaczy - w tym rekordowe 740 tys. złotych dla trzech promotorów piramid finansowych: Mateusza Gużdy, Zbigniewa Lemańskiego i Bartłomieja Żukiewicza. UOKiK już w styczniu zeszłego roku informował o toczącym się postępowaniu w sprawie wrocławskiej spółki NTIM, promującej kryptowalutową platformę inwestycyjną rockwall.investments. W środę 19 stycznia Urząd wydał decyzję stwierdzającą, że platforma działała w zakazanym modelu piramidy finansowej. Na spółkę NTIM i jej zarządzających - Rafała Krakowiaka oraz Wiktora Zajączkowskiego - UOKiK nałożył łączną karę finansową w wysokości ponad 270 tys. złotych. Oprócz tego spółka będzie musiała zwrócić pieniądze poszkodowanym. To kolejny przypadek, w którym urząd antymonopolowy za promowanie piramid finansowych kara nie tylko podmioty gospodarcze, ale również ich założycieli i zarządzających, co może przyczynić się do tego, że promotorzy oszustw finansowych będą czuli się mniej bezkarni.
Promotorzy Rockwall Investments wracają na tarczy
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wydał decyzję w sprawie wrocławskiej spółki NTIM i jej zarządzających. Urząd uznał, że dopuścili się oni promowania w Polsce prawnie zakazanego i nieuczciwego programu działającego w modelu piramidy finansowej. Tą piramidą finansową wg UOKiK była platforma Rockwall Investments, która oferowała inwestycje m.in. w kopanie kryptowalut poprzez zakup Tarczy (ang. Shields), których cena oscylowała od 10 do 100 dolarów. Działanie Rockwall Investments opierało się na budowaniu własnej struktury dystrybucyjnej, co polegało na wprowadzaniu kolejnych osób do programu. Jak przystało na piramidę finansową, zachęcanie nowych osób do wpłaty pieniędzy poprzez zakup Tarczy miało wiązać się z atrakcyjnymi stopami zwrotu - każdy uczestnik programu Rockwall Investments otrzymywał nawet 8% wartości kwoty wpłaconej przez osobę korzystającą z jego linku polecającego, a promotorzy platformy zapewniali o możliwości osiągnięcia zysków wynoszących nawet dwudziestokrotność zainwestowanej sumy, jak wynika z materiału dowodowego zebranego przez UOKiK.
Poza zarzutem naruszenia zbiorowych interesów konsumentów poprzez promowanie nieuczciwego programu inwestycyjnego, działającego w modelu piramidy finansowej, Urząd zwrócił uwagę również na to, że zarządzający spółką NTIM wprowadzali w błąd osoby, które za ich pośrednictwem zakupiły Tarcze Rockwall Investments. Chodzi o budowanie wśród zainteresowanych inwestycją przekonania, że platforma Rockwall Investments jest zarządzana przez Polaków. Jak twierdzi prezes Urzędu, Tomasz Chróstny: Miało to wzbudzić zaufanie konsumentów. Gdyby wiedzieli, że prawdziwy właściciel ma siedzibę na egzotycznej wyspie, na pewno solidniej przemyśleliby sprawę inwestowania pieniędzy i ewentualnych problemów z dochodzeniem roszczeń.
Platforma Rockwall Investments nie miała bowiem zbyt wiele wspólnego z Polską - od momentu jej powstania (połowa 2017 r.) zarządzała nią spółka Rockwall Ltd, zarejestrowana na Wyspach Marshalla, a od sierpnia 2019 r. spółka Perfect Lion Solution Ltd, zarejestrowana na wyspach Saint Kitts i Nevis. W polskojęzycznych materiałach promocyjnych Rockwall Investments Rafał Krakowiak oraz Wiktor Zajączkowski byli przedstawiani jako osoby, które stoją za platformą i są jej prezesami (CEO), zaś sama platforma jako polska firma (…) o międzynarodowym zasięgu, dzięki której możemy mieć pasywne dochody inwestując w nowe technologie jakimi są kryptowaluty.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nałożył na spółkę NTIM i jej zarządzających łączną karę finansową w wysokości ponad 270 tys. złotych, z czego 92 296 PLN na samą spółkę, oraz po 90 tys. złotych na Wiktora Zajączkowskiego (prezesa) i Rafała Krakowiaka (członka zarządu). Oprócz tego, zgodnie z decyzją UOKiK, spółka musi poinformować swoich klientów o możliwości ubiegania się o zwrot wpłaconych pieniędzy.
Kopanie kryptowalut czy piramida finansowa?
Warto przypomnieć, że UOKiK zainteresował się sprawą Rockwall Investments już pod koniec lipca 2019 r., zaś postępowanie w sprawie spółki NTIM ruszyło w listopadzie 2020 r. Sama platforma Rockwall Investments jest uznawana za niewypłacalną co najmniej od połowy 2019 r., jej strona internetowa nie działa od ponad roku, zaś ostatni wpis na facebookowym profilu pochodzi z czerwca 2020 r., choć komentarze niezadowolonych klientów pojawiały się już w znacznie wcześniejszych wpisach. Z komunikatów publikowanych przez UOKiK i pisanych na ich podstawie artykułów na portalach finansowych trudno wywnioskować czym tak naprawdę zajmowała się platforma Rockwall Investments, w jaki sposób zachęcała do inwestycji i co zadecydowało o tym, że została uznana za piramidę finansową. A jest to o tyle ważne, że z ogólnych komunikatów niewiele wynika - jeśli nie będzie świadomości społecznej w kwestii tego jak funkcjonują takie platformy, to w niedalekiej przyszłości kolejne piramidy finansowe będą skutecznie zachęcać do wpłacenia pieniędzy i budowania „własnych struktur”. Platforma Rockwall Investments wystartowała w połowie 2017 r., na kilka miesięcy przed pęknięciem bańki spekulacyjnej na rynku kryptowalut, kiedy o ogromnych wzrostach bitcoina i innych wirtualnych walut słyszał niemal każdy.
Rockwall Investments oferował możliwość zarobku na trzy sposoby
Pierwszym z nich był zakup matryc inwestycyjnych, nazywanych Tarczami
Do wyboru było pięć matryc w cenach od 10 do 100 dolarów. Każdy użytkownik mógł wykupić dowolną liczbę Tarcz, co pozwalało na ich późniejsze „wypełnienie”. Polegało to na zebraniu wymaganej liczby nowych osób, które zarejestrują konto w Rockwall Investments z naszego linku polecającego i same zakupią własne matryce. Do „wypełnienia” Tarczy potrzebne było 39 rejestracji z polecenia, za co można było otrzymać dwudziestokrotność jej wartości (np. przy „zamknięciu” matrycy za 100 dolarów miało być to 2000 USD). Oprócz tego, uczestnicy programu otrzymywali od 5% aż do 8% wartości wpłaty każdej poleconej osoby.
Nietrudno zauważyć, że jest to klasyczny schemat piramidy finansowej: brak realnego produktu czy usługi (zamiast tego matryca inwestycyjna), zachęcanie uczestników do nieustannego wprowadzania do programu kolejnych osób.
Drugim sposobem na zarobek w Rockwall Investments były pakiety inwestycyjne Fusion,
które polegały na powierzaniu zainwestowanej kwoty „profesjonalnym traderom z Warszawy”, którzy obracali nią na rynku kryptowalut. Pakiet Fusion w materiałach promocyjnych zapewniał stopę zwrotu wynoszącą nawet 1,5% dziennie przez 150 dni, a także brak ryzyka utraty środków (po 150 dniach miała zostać zwrócona co najmniej początkowo zainwestowana kwota, jeśli wspomnieni traderzy nie zdołali wypracować dodatniego wyniku). Powierzanie pieniędzy w zarządzanie na rynku kryptowalut z wizją ponad 200% zysku w mniej niż pół roku i bez możliwości straty wpłaconych środków to kolejny sygnał ostrzegawczy, który jasno wskazuje - mamy do czynienia z potencjalnym oszustwem finansowym.
Ostatnim i jednocześnie najmniej nagłośnionym sposobem na zainwestowanie pieniędzy w programie Rockwall Investments był Cloud Mining,
czyli zakup mocy obliczeniowej, pozwalający na „kopanie kryptowalut” bez posiadania specjalistycznego sprzętu. Problemy z wypłacalnością Rockwall Investments zaczęły się w połowie 2019 r., zaś media zainteresowały się sprawą po konferencji Krzysztofa Rutkowskiego, który pod koniec lipca poinformował, że jego klienci zostali oszukani przez założycieli platformy na ponad 220 tys. dolarów. Wtedy też przed Rockwall Investments ostrzegał UOKiK.
Finalnie nie wiadomo ile pieniędzy stracili użytkownicy platformy, ani też ilu ich było
Ostatnia wzmianka dotycząca łącznie zainwestowanej kwoty pochodzi z maja 2019 r. - wówczas Rockwall Investments wspominał o sumie przekraczającej 6,5 mln dolarów. Nie można jednak uznać tych informacji za wiarygodne, choć kara niecałych 300 tys. złotych nałożona przez UOKiK na spółkę i dwóch jej zarządzających nie wydaje się w tym kontekście zbyt dotkliwa.
Dlaczego piramidy finansowe są zakazane?
Piramida finansowa, zgodnie ze swoją definicją, jest nieuczciwym modelem inwestycyjnym lub strukturą biznesową. Ta nieuczciwość polega na tym, że jej działalność jest nakierowana na hierarchiczną dystrybucję i maksymalizację zysków, najczęściej bez wiedzy uczestników.
Co to znaczy?
Najprościej mówiąc - im ktoś wcześniej dołączy do piramidy finansowej, tym większy będzie jego potencjalny udział w zyskach. Piramida finansowa to system oparty na marketingu wielopoziomowym (MLM), w którym zyski należących do niego osób są zależne od wpłat kolejnych uczestników znajdujących się niżej w strukturze. Piramida finansowa nie posiada realnych produktów lub usług, z których generuje przychody - istotą jej funkcjonowania jest ciągły i stale rosnący napływ nowego kapitału.
Nieustanny napływ coraz większej liczby uczestników w wielopoziomowym systemie poleceń nie jest jednak realny do utrzymania w dłuższym czasie. Z tego względu piramidy finansowe są skazane na upadek, który najczęściej kończy się ucieczką ich założycieli i osób z górnych szczebli struktur ze zgromadzonym kapitałem. To właśnie stąd bierze się owa nieuczciwość piramid finansowych. W przystępnych słowach podsumowuje to prezes UOKiK, Tomasz Chróstny: Systemy typu piramida są niezwykle szkodliwe, nieuczciwe i nielegalne. Konsumenci są kuszeni wizją wysokich zysków, ale w efekcie tracą zainwestowane pieniądze. Zarabiają natomiast twórcy i propagatorzy piramidy. Prowadzenie działalności w modelu piramidy finansowej jest nielegalne w większości światowych jurysdykcji, w tym oczywiście na terenie Polski.
Określa to Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym z 2007 r., konkretnie jej art. 7 w punkcie 14:
(Nieuczciwą praktyką rynkową jest) zakładanie, prowadzenie lub propagowanie systemów promocyjnych typu piramida, w ramach których konsument wykonuje świadczenie w zamian za możliwość otrzymania korzyści materialnych, które są uzależnione przede wszystkim od wprowadzenia innych konsumentów do systemu, a nie od sprzedaży lub konsumpcji produktów.
Za prowadzenie piramidy finansowej grozi do 10 lat pozbawienia wolności.
Piramida finansowa jest powszechnie określana również mianem Schematu Ponziego
(od nazwiska twórcy słynnej piramidy z lat 20. XX w.), choć oba terminy nie są pełnymi synonimami. Schemat Ponziego nieznacznie różni się od piramidy finansowej - w tym pierwszym wszystkie środki od uczestników schematu trafiają do twórców, którzy do pewnego czasu wypłacają należne odsetki inwestorom z niższych szczebli (obecnie jest to najpopularniejszy model, dający twórcom w pełni scentralizowaną kontrolę). Klasyczna piramida polega na tym, że każdy szczebel jej struktury czerpie zyski bezpośrednio z wkładu finansowego osób poniżej. Im ktoś jest wyżej w strukturze, tym wyższe zyski osiąga.
