Dziś przyglądamy się wynikom ankiety NBP dot. sytuacji na rynku kredytowym. Banki w III kwartale zaostrzyły kryteria udzielania kredytów, odnotowały również słabnący popyt. W takim samym kierunku zmierzają oczekiwania na IV kwartał.
Dziś opublikowane zostaną dane o sprzedaży detalicznej w strefie euro. Można spodziewać się też kilku odczytów z realnej gospodarki z regionu (sprzedaż detaliczna z Czech, Słowacji i Węgier, stopa bezrobocia w Czechach). W USA w centrum uwagi będzie wydarzenie nieekonomiczne - połówkowe wybory do Kongresu (mid-termy).
Polska: Sytuacja na rynku kredytowym w świetle ankiety NBP
NBP opublikował najnowsze wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych. Wniosek z nich jest spójny z prowadzoną polityką pieniężną (czyli podwyżkami stóp) i dość jednoznaczny. W III kwartale 2022 r. banki zaostrzyły kryteria udzielania wszystkich rodzajów kredytów i zanotowały spadek popytu w większości segmentów rynku kredytowego, z wyjątkiem kredytów krótkoterminowych dla dużych przedsiębiorstw. Na IV kwartał 2022 r. banki zapowiadają dalsze zaostrzanie polityki kredytowej wobec przedsiębiorstw i gospodarstw domowych oraz oczekują, z wyjątkiem krótkoterminowych kredytów dla przedsiębiorstw, dalszego spadku popytu, który w przypadku długoterminowych kredytów dla przedsiębiorstw ma być znaczny (cytat za raportem z ankiety).
W III kwartale banki zaostrzyły kryteria udzielania wszystkich rodzajów kredytów dla przedsiębiorstw. Głównym wskazywanym powodem zmian polityki kredytowej były: ryzyko związane z przewidywaną sytuacją gospodarczą, ryzyko branży i decyzje NBP w zakresie polityki pieniężnej* (patrz 3. wykres). Zasadniczo bez zmian pozostały kryteria udzielania kredytów mieszkaniowych (tu jednak podstawową rolę odgrywa spadek popytu - zaostrzenia kryteriów zapewne jeszcze się doczekamy, na co zresztą wskazują ankietowane banki). Silnie zaostrzono natomiast kryteria udzielania kredytów konsumpcyjnych (z powodów analogicznych jak w przypadku kredytów dla przedsiębiorstw, patrz 5. wykres), zaostrzono również warunki udzielania wspomnianych kredytów konsumpcyjnych.
* Wnikliwy czytelnik zapewne zwróci uwagę, że zmiana stopy procentowej to niejako czynnik zewnętrzny i z polityką kredytową banku ma niewiele wspólnego. To jednak tylko pół prawdy. Zmiany stopy procentowej powodują pogorzenie bilansów gospodarstw domowych i firm i przez to pośrednio przyczyniają się do wzrostu ryzyka kontrahenta. Z tego tytułu zmiana stopy procentowej wpływa na kryteria przyznawania nowych kredytów (oraz na stopy procentowe kredytów nowych o stałej stopie) oraz steruje oprocentowaniem starych (na zmiennej stopie).
Źródło: NBP, Sytuacja na rynku kredytowym – wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych, IV kwartał 2022 (link)
Na wykresach prezentowaną jednostką jest procent netto, który zgodnie z załącznikiem do raportu jest różnicą między odsetkami odpowiedzi pokazującymi przeciwne kierunki zmian oraz wskaźnik rozproszenia, definiowany jako procent netto ważony zgodnie z intensywnością odpowiedzi, tj. wagą „100%” dla odpowiedzi oznaczonych jako „znacznie/znaczny” i wagą „50%” dla odpowiedzi oznaczonych jako „nieznacznie/nieznaczny”. Wielkości te pokazują zatem ogólną tendencję w danym segmencie rynku.
W kwestii popytu na kredyt odnotowano jedynie wzrost popytu na kredyty krótkoterminowe dla dużych przedsiębiorstw. To właśnie kredyt obrotowy, który w dalszym ciągu charakteryzuje się dużymi przyrostami i odzwierciedla przede wszystkim wzrost kosztów, z którym mierzą się firmy. W pozostałych przypadkach odnotowano spadki popytu w III kw. Kolejny kwartał zapowiada się podobnie (jedyną różnicą jest zakładany też lekki wzrost kredytów krótkoterminowych dla MSP). W przypadku firm spadek popytu wynika ze spadku zapotrzebowania na finansowanie inwestycji. W przypadku gospodarstw domowych rolę odgrywa pogorszenie się ich sytuacji ekonomicznej, zaostrzenie kryteriów (w przypadku kredytów konsumpcyjnych), spadku zapotrzebowania na dobra trwałe (również kredyty konsumpcyjne), czy prognoz sytuacji na rynku (w przypadku kredytów mieszkaniowych).
Źródło: NBP, Sytuacja na rynku kredytowym – wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych, IV kwartał 2022 (link)
Wróćmy jednak jeszcze na chwilę do kryteriów udzielania kredytów i tego jak przekładają się one na gospodarkę. Napisaliśmy o tym krótki wątek na Twitterze (link). Dla tych, którzy wolą wersję pisaną, przytaczamy też go tutaj.
Patrząc z punktu oddziaływania mechanizmu transmisji polityki pieniężnej, owe kryteria kredytowe (lub szerzej: skłonność banków do pożyczania pieniędzy) zawarte są w kanale kredytowym oddziaływania zmian stóp procentowych na gospodarkę. Porównując do innych kanałów, ten opisywany wydaje się mało istotny (patrz 1. wykres poniżej), ale to tylko część historii. Obecne szoki makroekonomiczne (inflacja i eksplozja kosztów, niepewność, spowolnienie gospodarki, podwyżki stóp procentowych) nakładają się na ważny problem sektora bankowego: stagnację kapitału. Wynika ona z wielu czynników, wśród których można wymienić rezerwy na kredyty frankowe, wakacje kredytowe, spadek wyceny portfela obligacji, składki na różnego rodzaju fundusze systemowe (BFG, IPS), relatywnie wysoką stopę opodatkowania (CIT + podatek od aktywów).
Źródło 1. wykresu: Tomasz Chmielewski, Andrzej Kocięcki, Tomasz Łyziak, Jan Przystupa, Ewa Stanisławska, Małgorzata Walerych, Ewa Wróbel, Mechanizm transmisji polityki pieniężnej w Polsce. Stan wiedzy w 2019 roku (link)
Potrzeby pożyczkowe gospodarki rosną nominalnie mimo wszelkich plag niekorzystnie oddziałujących na koniunkturę. Czy w tej sytuacji należałoby się spodziewać, że "kanał" kredytowy może mieć większe znaczenie? Pewnie tak, choć jednocześnie spada popyt na kredyt, co rozluźnia problem ewentualnej podaży. Co będzie jednak, gdy gospodarka wejdzie w fazę ożywienia? Otóż wtedy istotne mogą stać się ograniczenia podażowe. Popyt na kredyt będzie rósł szybciej niż podaż. To prawdopodobnie ograniczy dynamikę ożywienia gospodarczego, być może nie w jego pierwszej, bezkredytowej fazie, ale w tej drugiej, gdzie konieczne będzie podtrzymanie nastrojów właśnie przez napływ dodatkowego pieniądza.
Można jednak też spojrzeć na omawiane ankiety z innego punktu widzenia (jeśli chodzi o mechanizm transmisji), a mianowicie powiedzieć "sprawdzam" wynikom badań analityków NBP publikowanych dla danych do 2019 roku (co za tym idzie przed znaczącymi podwyżkami stóp). Wspomniane badanie to nic innego jak modelowe wyniki reakcji popytu na różnego rodzaje kredytów w reakcji na szok stopy procentowej. W oparciu o przedstawione wyniki ankiety nie jesteśmy w stanie zweryfikować prognoz wolumenów netto (w ankiecie analizowane są procenty netto, o czym pisaliśmy powyżej). Widać jednak, że popyt na kredyty mieszkaniowe zareagował najwcześniej (zgodnie z badaniami NBP) i jego spadek był największy (znów zgodnie z badaniami NBP). Silniej niż wnioskowano w badaniu tąpnął natomiast popyt ze strony przedsiębiorstw (mowa o kredytach długoterminowych, nie ma takiego rozbicia w badaniach NBP, co może tłumaczyć rozbieżność).
Źródło: Tomasz Chmielewski, Andrzej Kocięcki, Tomasz Łyziak, Jan Przystupa, Ewa Stanisławska, Małgorzata Walerych, Ewa Wróbel, Mechanizm transmisji polityki pieniężnej w Polsce. Stan wiedzy w 2019 roku (link)
