Podwyżki stóp procentowych, wprowadzone przez NBP w 2021 r., zostały odebrane jako oczywisty czynnik, który będzie sprzyjał bankom w wypracowaniu wyższego wyniku w kolejnych miesiącach. Efekty podwyżek stóp procentowych staną się zauważalne z pewnym opóźnieniem, a wpływ na wyniki osiągane przez banki będzie zależał od wielu czynników, w tym przede wszystkim od łącznej skali samych podwyżek stóp procentowych dokonanych przez RPP.
Kosztowny czas pandemii
Należy zauważyć, że od wybuchu pandemii, pomimo względnie stabilnej sytuacji finansowej, w Polsce panowała podwyższona niepewność dla całego sektora bankowego. Przypomnijmy, że oprócz trzykrotnych obniżek stóp procentowych w 2020 r., spowolnieniu uległa akcja kredytowa (z wyłączeniem kredytów na nieruchomości dla gospodarstw domowych). Nastąpił również wyraźny wzrost liczby procesów sądowych związanych z kredytami frankowymi. Banki generalnie zwiększały poziom rezerw w zależności od oceny ryzyka posiadanego portfela (w 2020 r. rezerwy wzrosły wobec poprzedniego roku o 1,9 mld zł). Wzrastały również odpisy (o 3,8 mld zł). Co prawda, pierwsza „fala uderzeniowa”, związana z pandemicznymi ograniczeniami w prowadzeniu działalności gospodarczej, nie dotknęła mocno banków, jednak możliwość wystąpienia z pewnym opóźnieniem negatywnych następstw, była i jest brana pod uwagę w odniesieniu do sektora bankowego. Takiego scenariusza powszechnie oczekiwano, tym bardziej, że jeszcze kilka miesięcy temu potencjalne podwyżki stóp procentowych wydawały się nierealne. Tymczasem, rozpoczęcie przez RPP w październiku 2021 r. cyklu ich podwyżek w oczywisty sposób znacząco poprawiło ocenę całego sektora bankowego. Przypomnijmy, że w 2020 r. wynik finansowy netto banków obniżył się o 12,9 mld zł, do 931,5 mln zł. W ostatnich latach sektor bankowy generował kilkunastomiliardowe zyski netto, zatem wynik za 2020 r. pokazywał skalę wpływu kryzysowych czynników oddziałujących na cały sektor.
Kluczowe dla wyniku finansowego netto sektora bankowego są przychody z tytułu odsetek i prowizji. Same odsetki stanowiły w 2020 r. ponad 76% całkowitych przychodów sektora bankowego. W pierwszym roku pandemii wynik z tytułu odsetek spadł o 4,0% w stosunku do poprzedniego roku, natomiast wynik z tytułu prowizji wzrósł o 11,1%. Pokazuje to zatem główny kierunek zmian, jaki miał miejsce w sektorze bankowym (niższe odsetki, wyższe prowizje). Co więcej, po stronie kosztów nastąpiły jeszcze bardziej znaczące, procentowe zmiany, wspomniane wcześniej rezerwy wzrosły o 78,1%, natomiast odpisy o 39,3% w stosunku do roku 2019. Warto podkreślić, że dostarczanie dodatkowej płynności do sektora bankowego w trakcie trwania pandemii przez bank centralny, wpływało na ograniczenie spadku wyniku odsetkowego. Ponadto, działania banków w kierunku obniżenia praktycznie do zera oprocentowania depozytów, wraz z wprowadzeniem opłat w przypadku niektórych rodzajów oszczędności, sprzyjało ograniczaniu strat w okresie historycznie niskich stóp procentowych NBP.
Sektor bankowy wychodzi z kryzysu pandemicznego względnie obronną ręką, co stało się widoczne już pod koniec ubiegłego roku. W ostatnich kwartałach sytuacja sektora bankowego uległa poprawie, zauważalne były coraz wyraźniej efekty wprowadzanych zmian, a lepsza od oczekiwanej sytuacja gospodarki realnej, pozwoliła na ograniczenie odpisów kredytowych. Już w III kw. 2021 r. wyniki banków (jeszcze przed podwyżką stóp przez RPP) wyraźnie się poprawiły.
Podwyżki stóp, czyli powiew optymizmu dla banków
To, co dla konsumentów może oznaczać potencjalne problemy, dla banków może być zapowiedzią wyższych zysków. Tak jest w przypadku podwyżek stóp procentowych dokonywanych przez NBP. Pozytywny wpływ podwyżek stóp procentowych na wyniki banków to scenariusz, na który czekali zarówno zarządzający, jak i akcjonariusze banków. Zastanawiając się dziś nad skalą korzyści dla banków, wynikających z podwyżek stóp procentowych przez RPP, warto zwrócić uwagę, w jaki sposób obniżki stóp procentowych w 2020 r. ograniczyły wyniki banków. Otóż, obniżki stóp o 140 pkt. bazowych przyczyniły się do zmniejszenia wyników odsetkowych sektora o około 5 mld zł. W okresie roku po podwyżce stóp procentowych o 100 pb wynik odsetkowy sektora bankowego może wzrosnąć o około 6,0 mld zł, a zysk netto sektora bankowego o około 5,0 mld zł. Według szacunków przedstawicieli Pekao, wzrost o 1 pkt. proc. stóp procentowych podwyższa wynik odsetkowy o około 15 proc. Po podwyżkach stóp procentowych wprowadzonych przez RPP wiemy już, że ich łączna skala będzie znacznie większa. Warto zauważyć, że oczekiwana poprawa sytuacji sektora bankowego była wyceniana znacznie wcześniej, niż doszło do pierwszych podwyżek stóp procentowych. Indeks WIG-banki znajdował się w trendzie wzrostowym od ponad roku, pomiędzy listopadem 2020 r. a listopadem 2021 r. wzrósł on o około 95%. Zatem, nie tylko kwestia podwyżek stóp procentowych ma znaczenie w kontekście poprawy wyceny banków.
Wpływ zmian stóp procentowych na wyniki poszczególnych banków nie jest jednakowy i zależy on od kilku czynników. W lepszej sytuacji będą niewątpliwie banki, które posiadają bardziej rozbudowaną bazę depozytową, charakteryzują się większą płynnością, nie są zmuszone do walki o depozyty klientów. Tym charakteryzują się oczywiście największe banki w Polsce. Generalnie, nadpłynność z jaką mamy do czynienia w sektorze bankowym, z jednej strony sprzyja inflacji cen aktywów, jednak stanowi również czynnik ograniczający podwyżki oprocentowania depozytów. Po październikowej podwyżce, ich zmiany były nieznaczące, dopiero kolejne podwyżki stóp procentowych bardziej zauważalnie wpłyną na stawki procentowe. Listopadowa modyfikacja stóp procentowych już stanowiła silniejszy sygnał dla sektora bankowego, co wiązało się nie tylko z wyższą podwyżką stopy referencyjnej, ale również z faktem zwiększenia stopy depozytowej NBP, po której banki komercyjne lokują wolne środki w NBP. Należy oczekiwać, że samo dostosowanie oprocentowania depozytów do stóp NBP zostanie rozłożone w czasie i będzie miało miejsce około kwartał po ostatniej zmianie stóp procentowych.
Reakcje zarządów banków i ich decyzje m.in. w sprawie oprocentowania depozytów, staną się w dużym stopniu decydujące dla wyniku sektora. Jednak w sytuacji nadpłynności w sektorze bankowym, podwyżki stóp procentowych mogą być bardziej niż zwykle korzystne dla banków, ze względu na ograniczenie konieczności podwyżek oprocentowania depozytów. Możliwe, że w ramach walki konkurencyjnej, część banków zdecyduje się na wyższe oprocentowanie depozytów, ale stanie się to raczej efektem ich mniejszej bazy depozytowej. Koszty finansowania nie muszą zatem w tej sytuacji wzrastać proporcjonalnie do podwyżek stóp procentowych, a przynajmniej nie będą rosły w takim tempie jak przychody odsetkowe. Niewykluczone, że banki zaczną także stopniowo rezygnować z dodatkowych opłat i prowizji, które były wprowadzane w okresie pandemii, w odpowiedzi na historycznie niskie stopy procentowe NBP. Warto również pamiętać, że na ostateczny, wyższy wynik banków będą miały wpływ ewentualne operacje w ramach posiadanego portfela papierów dłużnych (zwiększenie różnicy w oprocentowaniu pomiędzy bonami pieniężnymi a obligacjami skarbowymi).
Uwaga na inne czynniki
Do szacunków dotyczących przyszłych wyników sektora należy podchodzić z dużą ostrożnością z uwagi na kilka ważnych kwestii, o których nie należy zapominać. Po pierwsze, jest to sprawa kredytów frankowych i wyników spraw sądowych lub mediacyjnych. Banki posiadające w swoich portfelach kredyty frankowe zawiązały już wcześniej odpowiednie rezerwy na ten cel. W zależności od rozwoju sytuacji, mogą podejmować decyzje o zmianie wartości rezerw, co będzie wpływało na generowany wynik. Po drugie, należy pamiętać, że podwyżki stóp procentowych mogą z pewnym opóźnieniem wpłynąć na pogorszenie się jakości portfeli kredytowych banków. Oczywiście, w zależności od podejścia stosowanego w polityce kredytowej, sytuacja w poszczególnych bankach stanie się zróżnicowana. Faktem jest jednak, że pogorszenie spłacalności niektórych rodzajów kredytów (np. kredytów konsumenckich) może wpłynąć negatywnie na wyniki banków w średnim terminie. Oczywiście dodatkowym efektem, niezwiązanym już bezpośrednio ze stopami procentowymi, może okazać się pogorszenie sytuacji finansowej podmiotów najbardziej dotkniętych negatywnymi konsekwencjami pandemii COVID-19. Po trzecie, w dłuższym okresie banki staną przed problemem spadku popytu na kredyty, w tym głównie hipoteczne, w efekcie wzrostu ich kosztów, jak również pogorszenia wiarygodności kredytowej klientów. Będą to czynniki negatywnie wpływające na dynamikę akcji kredytowej. W rezultacie, z jednej strony może to doprowadzić do dodatkowego wzrostu nadpłynności w sektorze bankowym, a z drugiej – ograniczyć potencjalne możliwości wzrostu jego zysków.
