4 kwietnia 2022 r. Federalne Ministerstwo Gospodarki i Ochrony Klimatu (BMWK) wydało zarządzenie, zgodnie z którym zarejestrowana na terenie RFN spółka Gazprom Germania GmbH (GG) została oddana pod zarząd powierniczy Federalnej Agencji Sieci (BNetzA) do 30 września br. Bezpośrednim powodem decyzji były podjęte z naruszeniem niemieckiego prawa zmiany właścicielskie. Jak wynika z treści opublikowanego w Federalnym Dzienniku Urzędowym dokumentu, dotychczasowy jedyny udziałowiec spółki – OOO Gazprom Export, z siedzibą w Rosji – zbył 25 marca swoje udziały w Gazprom Germania na rzecz nowo utworzonego podmiotu – OOO Gazprom Export Business Services (GPEBS). Jeśli chodzi o tę ostatnią firmę, to 31 marca br. jedynym jej udziałowcem z prawem głosu stała się rosyjska spółka AO Palmary. Według BMWK nie jest jasne, kto z ekonomicznego i prawnego punktu widzenia stoi za obiema spółkami. Wcześniej, 1 kwietnia br., rosyjski koncern gazowy Gazprom poinformował, że z dniem 31 marca przestał być udziałowcem spółki Gazprom Germania GmbH i właścicielem należących do niej aktywów. Komunikat nie precyzował jednak, w jakim trybie dokonano zbycia udziałów oraz na jakie podmioty przeszła własność majątku należącego dotąd do rosyjskiej firmy.
Wymienione zmiany w strukturze właścicielskiej nie zostały zgodnie z niemieckim prawem zgłoszone do zatwierdzenia przez BMWK. Na mocy rozporządzenia do ustawy o stosunkach gospodarczych z zagranicą (Aussenwirtschaftsgesetz) ministerstwo powinno zbadać zgodność transakcji z bezpieczeństwem i porządkiem publicznym RFN w przypadku nabywania przez inwestorów spoza UE większego niż 10% pakietu akcji firm działających w strategicznych obszarach. Co więcej, 1 kwietnia br. GPEBS – z naruszeniem prawa (przed zatwierdzeniem zmian właścicielskich) – podjął uchwałę o dobrowolnej likwidacji spółki Gazprom Germania GmbH.
Według ministra gospodarki Roberta Habecka przekazanie GG pod zarząd powierniczy BNetzA ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego państwa w obszarze zaopatrzenia w gaz oraz zablokowanie możliwości „samowolnego” wykorzystywania niemieckiej infrastruktury energetycznej przez Moskwę. Gazprom Germania za pośrednictwem spółek zależnych kontroluje istotne elementy energetycznej infrastruktury krytycznej w RFN (magazyny gazu, kluczowe sieci przesyłowe) oraz firmy zajmujące się dystrybucją gazu.
5 kwietnia do decyzji niemieckich władz odniósł się pośrednio prezydent Władimir Putin. Oświadczył, że do Moskwy docierają głosy o planach nacjonalizacji rosyjskich aktywów za granicą oraz administracyjnych naciskach na Gazprom. Ostrzegł, by nikt nie zapominał, że takie działania to broń obosieczna.
Znaczenie Gazprom Germanii
Gazprom Germania i jej spółki zależne stanowią strategiczne aktywa Gazpromu w Europie. Jednocześnie odgrywały kluczową rolę w dostawach gazu i handlu nim na rynku niemieckim i europejskim. Spółka Gazprom Germania GmbH jest m.in. właścicielem 100% akcji firmy Astora GmbH, do której należą duże magazyny gazowe na obszarze RFN (Rehden i Jemgum) i Austrii (Haidach). Ponadto jest współwłaścicielem niemieckich magazynów Katharina i Etzel, czeskiego magazynu Dambořice oraz serbskiego Banatski Dvor. W konsekwencji za pośrednictwem GG Gazprom kontrolował przeważającą większość wykorzystywanych przez siebie mocy magazynowych na terenie UE. GG kontrolowała zarazem ponad 28% niemieckich mocy magazynowych oraz prawie 12% austriackich, jak również ważne firmy działające na rynku handlu gazem: Gazprom Marketing & Trading Ltd, Gazprom Schweiz AG, Wingas GmbH, WIEH GmbH czy Vemex s.r.o. Za pośrednictwem GG oraz jej spółek córek Gazprom realizował dostawy tego surowca dla odbiorców końcowych w państwach europejskich, w szczególności w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Holandii, Francji czy Belgii. Wprawdzie w ostatnich latach wielkość dostaw gazpromowskiego gazu systematycznie się zmniejszała (23 mld m3 w 2019, 21 mld m3 w 2020 r.), niemniej jeszcze w 2018 r. wolumeny dostaw wyniosły 28,4 mld m3 (szczegóły zob. tabela w Aneksie). Dodatkowo spółki zależne GG handlowały też surowcem kupowanym na europejskich giełdach. W Niemczech największą rolę odgrywał Wingas z ok. 20-procentowym udziałem w rynku (obecny także w Belgii i Holandii), a w pozostałych częściach Europy Gazprom Marketing & Trading, którego spółka córka Gazprom Energy odpowiadać miała za ponad 21% rynku odbiorców przemysłowych i biznesowych w Wielkiej Brytanii. Wreszcie – poprzez GG – Gazprom był udziałowcem w gazowej infrastrukturze przesyłowej na terenie Niemiec. Do firmy należało ponadto 49,98% akcji w spółce Gascade Gastransport GmbH – właścicielu i operatorze ponad 3 tys. km gazociągów w RFN. Jest ona też udziałowcem (przez spółkę WIGA Transport Beteiligungs-GmbH) dwóch lądowych odnóg Nord Streamu 1 – gazociągów NEL i OPAL. Jak podaje Reuters, GG posiadała w 2020 r. aktywa o wartości łącznej 8,4 mld euro i kapitał własny o wartości 2,2 mld euro.
Skutki zmian dla Gazpromu…
Decyzja niemieckich władz o ustanowieniu zarządu komisarycznego w spółce Gazprom Germania GmbH będzie miała poważne konsekwencje dla Gazpromu i Rosji, stojącej przed groźbą nie tylko utraty kontroli nad strategicznymi aktywami, lecz także zmniejszenia udziałów w rynku europejskim oraz znaczącego ograniczenia wpływu na jego kształt.
Tymczasem już od kilku miesięcy działania Gazpromu na unijnym rynku były sprawdzane przez służby Komisji Europejskiej, której aktywność wzrosła w ostatnich tygodniach. Pod koniec marca w mediach pojawiły się doniesienia o przeszukaniach prowadzonych m.in. w niemieckich biurach należących do spółek córek Gazpromu (w tym GG). Związane one były z podejrzeniami o naruszenie unijnego prawa konkurencji przez rosyjski koncern oraz przyczynianie się do kryzysu i rekordowych cen na europejskim rynku gazu notowanych od jesieni 2021 r. Ponadto 31 marca w niemieckich mediach zaczęto sugerować, że rząd w Berlinie – wobec coraz trudniejszych relacji z Rosją – rozważa nacjonalizację aktywów należących do spółek córek Gazpromu i Rosniefti.
Wiele wskazuje na to, że rosyjski koncern planował uniknąć negatywnych skutków tych działań KE i Niemiec, a jednocześnie zachować kontrolę nad aktywami, lecz uniemożliwiła to decyzja Berlina z 4 kwietnia. 1 kwietnia Gazprom poinformował, że z dniem 31 marca całkowicie wycofał się z Gazprom Germania GmbH. Nie sprecyzował przy tym, na rzecz kogo dokonano zbycia udziałów w spółce (nazwy firm zostały ujawnione dopiero 4 kwietnia przez Niemcy). Publicznie dostępne dane dotyczące tych podmiotów wskazują na to, że miały one pełnić rolę firm przykrywkowych („słupów”), pozwalających Gazpromowi utrzymać faktyczną kontrolę nad należącymi do nich formalnie aktywami. Obie spółki zostały zarejestrowane w 2021 r.: OOO Gazprom Export Business Services – 15 stycznia w Petersburgu, a AO Palmary – 28 października w Moskwie. Mają nieprzejrzystą strukturę właścicielską oraz relatywnie niski kapitał zakładowy: pierwsza – 3 mln rubli (ok. 35,7 tys. dolarów), zaś druga – 100 tys. rubli (ok. 1,2 tys. dolarów).
…dla Niemiec…
Przekazanie GG pod zarząd powierniczy BNetzA stanowi zmianę paradygmatu w dotychczasowym podejściu niemieckich władz zarówno do kształtowania rynku gazu, jak i do aktywów rosyjskich w Niemczech. To pierwsza tak daleko idąca interwencja państwa w działanie spółki w historii RFN. Przez stronę niemiecką jest ona przedstawiana jako niezbędny krok, podjęty w celu zapobieżenia paraliżowi funkcjonowania tamtejszego rynku gazu. Z perspektywy Berlina niejasne zmiany w strukturze właścicielskiej GG miały metodą faktów dokonanych wprowadzić istotne elementy niemieckiego systemu gazowego (GG i jej spółki zależne) w prawną szarą strefę, a stworzona w ten sposób niejasna sytuacja wokół nich niosła ryzyko sparaliżowania jego działania, włącznie z niekontrolowanymi upadłościami.... czytaj więcej
Tabela. Dostawy gazu do odbiorców indywidualnych przez Gazprom Germania GmbH i jej spółki córki w latach 2011–2020 (w mld m3)
