Z kolei tydzień temu przedstawiliśmy, jak od czasu wejścia Polski do UE zmieniła się struktura wartości dodanej wytwarzanej przez polską gospodarkę (por. MAKROmapa z 22.04.2024). W poniższym temacie tygodnia analizujemy, jak przez ostatnie 20 lat zmieniła się struktura wydatków gospodarstw domowych.
Naszą analizę przeprowadziliśmy w oparciu o wagi koszyka inflacyjnego wykorzystywanego przez Eurostat do obliczania inflacji HICP (harmonised index of consumer prices). Wagi w koszyku inflacyjnym ustalane są na podstawie struktury wydatków gospodarstw domowych w poprzednim roku. Innymi słowy wagi wykorzystywane w tym roku do obliczania inflacji HICP odzwierciedlają strukturę wydatków gospodarstw domowych w 2023 r. Naszą analizę ograniczyliśmy do 12 głównych kategorii koszyka inflacyjnego.
Jako punkt odniesienia dla naszej analizy, podobnie jak dwa tygodnie temu (por. MAKROmapa z 22.04.2024), wybraliśmy Niemcy. Przyjmujemy założenie, że wraz z postępującą konwergencją polskiej gospodarki do gospodarki niemieckiej obserwowane będzie stopniowe upodabnianie się struktury wydatków gospodarstw domowych w Polsce do struktury wydatków niemieckich gospodarstw domowych. Założenie to wynika z różnic w elastyczności dochodowej popytu w poszczególnych kategoriach wydatkowych. Wraz ze wzrostem zamożności wydatki w kategoriach, gdzie dominują towary i usługi luksusowe rosną szybciej niż w pozostałych kategoriach. W efekcie udział tych pierwszych w strukturze wydatków gospodarstw domowych rośnie kosztem pozostałych kategorii.
Obserwacje za ostatnie 20 lat potwierdzają, że struktura wydatków gospodarstw domowych w Polsce stopniowo upodabnia się do tej w Niemczech wraz postępującą konwergencją polskiej gospodarki do gospodarki niemieckiej. Wsparcie dla takiej oceny stanowi obliczony przez nas wskaźnik podobieństwa dla struktury wydatków gospodarstw domowych w Polsce i w Niemczech odzwierciedlający sumę wartości bezwzględnych z różnic pomiędzy udziałami poszczególnych kategorii w koszykach inflacyjnych w Polsce i w Niemczech w latach 2004-2022. Wprawdzie proces ten został zahamowany w latach 2021-2023, co można jednak tłumaczyć silnymi zakłóceniami w strukturze wydatków gospodarstw domowych spowodowanymi szokiem inflacyjnym związanym z pandemią COVID-19 i wojną w Ukrainie. Ten szok inflacyjny był szczególnie widoczny w kategoriach zdominowanych przez dobra o niskiej dochodowej elastyczności popytu, takich jak żywność, paliwa i nośniki energii, których udział w wydatkach gospodarstw domowych w Polsce jest na ogół nadreprezentowany w porównaniu do wydatków niemieckich gospodarstw domowych. W konsekwencji, gospodarstwa domowe, wraz ze spadkiem swojej siły nabywczej, chcąc utrzymać konsumpcję w tych podstawowych kategoriach na niezmienionym poziomie musiały ograniczyć ją w innych kategoriach.
Na upodabnianie się struktury wydatków gospodarstw domowych w Polsce do struktury wydatków niemieckich gospodarstw domowych wskazują również zmiany udziałów w poszczególnych kategoriach, gdzie aż w 8 z 12 kategorii różnice pomiędzy Polską a Niemcami uległy zmniejszeniu. Nie jest zaskoczeniem, że udział wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe w strukturze wydatków gospodarstw domowych w Polsce zmniejszył się znacząco w ostatnich 20 latach, przy czym pozostaje on nadal wyraźnie wyższy niż w Niemczech. Zgodne z intuicją jest również zmniejszanie się udziału wydatków i zrównywanie różnic w takich kategoriach jak „użytkowanie mieszkania i nośniki energii”, czy też „łączność”. Podobnie, silny wzrost udziałów wydatków w kategorii „restauracje i hotele” jest także charakterystyczny dla bogacących się społeczeństw.
Osobnego komentarza wymagają natomiast 4 kategorie, w których dysproporcje w strukturze wydatków pomiędzy Polską a Niemcami powiększyły się. W kategorii „alkohol i wyroby tytoniowe” wynikało to przede wszystkim z silniejszego spadku udziału tej kategorii w Niemczech niż w Polsce. Z kolei wydatki w kategorii „zdrowie” rosły w Polsce wyraźnie szybciej niż w Niemczech, co po części mogło wynikać z silniejszego popytu wśród polskich gospodarstw domowych na usługi prywatnej opieki medycznej. W przypadku transportu pogłębienie różnic wynikało ze wzrostu udziału tej kategorii w strukturze wydatków niemieckich gospodarstw, podczas gdy w Polsce pozostał on na niezmienionym poziomie. Duże zaskoczenie stanowi natomiast pogłębianie się różnic w wydatkach w kategorii „rekreacja i kultura”, gdzie zwiększonym wydatkom powinien sprzyjać rosnący poziom zamożności polskiego społeczeństwa. Wynika to jednak z dużej różnorodności tej kategorii. Z jednej strony w Polsce obserwowany jest spadek udziału wydatków w takich kategoriach jak sprzęt elektroniczny (co w znacznym stopniu jest związane ze postępem technicznym i relatywnym spadkiem cen w tej kategorii) czy prasa i książki (efekt spadku czytelnictwa) – w Niemczech ten spadek był o wiele mniejszy, gdyż już wcześniej te wydatki stanowiły mniejszą część budżetów gospodarstw domowych. Z drugiej strony rośnie w Polsce udział na usługi związane z rekreacją i kulturą oraz turystykę zorganizowaną, co jednak nie skompensowało spadków w wymienionych wyżej kategoriach.
Podsumowując, obserwowany w ostatnich latach wzrost zamożności polskiego społeczeństwa sprzyjał upodabnianiu się struktury wydatków gospodarstw domowych w Polsce i w Niemczech. Na szczególną uwagę zasługuje spadek udziału kategorii o dużym udziale dóbr o niskiej elastyczności dochodowej popytu, które jednocześnie charakteryzują się relatywnie wysoką zmiennością cen, takich jak żywność, paliwa czy nośniki energii. Będzie to sprzyjać obniżeniu zmienności inflacji w polskiej gospodarce w kolejnych latach.
