Główny Urząd Statystyczny co miesiąc publikuje dane dotyczące przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw zatrudniających przynajmniej dziesięciu pracowników. Spotykają się one z dość częstą krytyką, zarzucającą im niemiarodajność i oderwanie od rzeczywistości, zarówno w kwestii samej dynamiki wzrostów wynagrodzeń, jak i ich wysokości. Co ciekawe, powszechna opinia o tym, że „większość Polaków zarabia mniej niż wynosi średnie wynagrodzenie” ma uzasadnienie i to z kilku istotnych powodów. Comiesięczne dane GUS dotyczące przeciętnego wynagrodzenia nie są bowiem miarodajne ze względu na zastosowaną w nich metodologię. GUS raz na dwa lata publikuje jednak znacznie bardziej miarodajne i wartościowe dane dotyczące struktury wynagrodzeń na polskim rynku pracy, które są dużo bliższe prawdy na temat tego ile naprawdę zarabiamy. Mowa o danych na temat struktury wynagrodzeń wg zawodów, które zostały opublikowane przez Główny Urząd Statystyczny obok danych o przeciętnym wynagrodzeniu w październiku tego roku. Sęk w tym, że znacznie bardziej szczegółowe i miarodajne statystyki publikowane są z rocznym opóźnieniem - dotyczą one października 2018 r.
Średnia a mediana wynagrodzeń
Wg danych GUS, przeciętne wynagrodzenie w październiku 2019 r. w przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 9 osób wyniosło 5213,27 złotych brutto i było wyższe o 5,9% niż rok temu. Czym jednak jest „przeciętne wynagrodzenie” wg Głównego Urzędu Statystycznego? Jest to stosunek sumy wynagrodzeń osobowych brutto do liczby zatrudnionych osób, czyli mówiąc prościej średnia wysokość wynagrodzenia - oznacza to, że GUS sumuje wysokość wynagrodzeń osób biorących udział w badaniu i dzieli ją przez ich liczbę. Obliczanie wartości średniej jest obarczone pewnymi konsekwencjami metodologicznymi - średnia sumuje wszystkie wynagrodzenia, co sprawia że odchylenia od normy mogą znacząco zawyżyć lub zaniżyć jej wartość. Nawet niewielka grupa pracowników otrzymujących bardzo wysokie wynagrodzenia jest w stanie zauważalnie zawyżyć średnią. Stąd też nie bez powodu mówi się, że większość Polaków otrzymuje pensję, która jest niższa niż przeciętne wynagrodzenie wg GUS. Bardziej miarodajnym sposobem na określanie przeciętnego wynagrodzenia byłoby obliczanie mediany, zamiast średniej. Dlaczego? Już na lekcjach matematyki w szkole podstawowej pojawia się pojęcie mediany - jest to wartość środkowa zbioru liczb uszeregowanego w kolejności niemalejącej. Oznacza to, że wartości ekstremalne i odchylenia od normy w przypadku odpowiednio dużej próby statystycznej nie wpływają na wartość mediany. W przypadku mediany zarobków można jednoznacznie stwierdzić, że połowa badanych zarabia mniej, a druga połowa więcej niż wynosi jej wartość. Warto zauważyć, że mediana wysokości wynagrodzeń jest niemal zawsze sporo niższa od przeciętnego wynagrodzenia, rozumianego jako średnia zarobków. Dowodem na to może być poniższe zestawienie:
Porównanie średniej wynagrodzeń do mediany wynagrodzeń w latach 2008-2018; źródło: GUS
Raz na dwa lata
Znacznie bardziej miarodajne i szczegółowe dane na temat wynagrodzeń na polskim rynku pracy są publikowane przez GUS w październiku co dwa lata od 2009 r., każdorazowo niestety z rocznym opóźnieniem. Dziś przedstawione zostały dane dotyczące struktury wynagrodzeń wg zawodów w październiku 2018 r. Wynika z nich, że rok temu mediana wynagrodzeń w przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej dziewięciu pracowników wyniosła 4094,98 złotych brutto, czyli 2919,54 złotych na rękę. Dla porównania, przeciętne miesięczne wynagrodzenie w październiku 2018 r. wg GUS wyniosło 5003,78 złotych, czyli o ponad 900 złotych i o 18,16% więcej niż mediana. Ile zatem może wynosić mediana wynagrodzeń w październiku tego roku? Mimo, że GUS opublikuje kolejne dane na ten temat dopiero za dwa lata i to w odniesieniu do października 2020 r., to można zastosować pewną analogię na podstawie danych z zeszłego roku. Jeżeli w październiku 2018 r. średnia wynagrodzeń była o ponad 18% wyższa niż mediana, to na podstawie analogii można w przybliżeniu oszacować tegoroczną medianę wynagrodzeń na poziomie 4266,55 złotych brutto (3096,26 PLN netto). Gdyby natomiast wziąć pod uwagę korelację pomiędzy roczną dynamiką wzrostu przeciętnego wynagrodzenia, która wyniosła w październiku 5,9%, a dynamiką wzrostu mediany wynagrodzeń, to wartość środkową (medianę) pensji w październiku 2019 r. można oszacować na 4336,58 złotych brutto, czyli 3145,25 złotych na rękę.
Dlaczego te dane publikowane są tak rzadko i to z rocznym opóźnieniem?
Jest to pytanie, którego ciężko nie zadać…. GUS w ramach badania struktury wynagrodzeń wg zawodów dociera do niemal 50 tys. przedsiębiorstw zatrudniających przynajmniej 10 osób, co ma stanowić 20% firm tego typu w Polsce. Badanie objęło niecałe 870 tys. losowo wybranych pracowników, którzy przepracowali cały październik 2018 r., co po ekstrapolacji wyników daje potencjalny wgląd w sytuację zarobkową ponad 8 mln zatrudnionych. Przeprowadzanie badania na taką skalę jest nie tylko pracochłonne, ale i kosztowne, nie tylko dla GUS, ale również dla samych przedsiębiorstw, które biorą w nim udział. Stąd też częstsze publikacje byłyby po prostu zbyt kosztowne. Warto zauważyć, że badanie obejmuje nie tylko obliczenia wysokości mediany wynagrodzeń, ale również dokonuje szczegółowego podziału na grupy zawodowe, czy płeć. Pełną treść badania można znaleźć na oficjalnej witrynie GUS.
Poniżej dziesięciu czarna dziura
Ok. 3100 złotych na rękę (wg szacunkowej mediany) to realne przeciętne wynagrodzenie na polskim rynku pracy pod koniec 2019 roku? Niestety, nie do końca, gdyż takich szacunków nie można brać zbyt mocno do siebie. Warto pamiętać, że badania GUS dotyczą przedsiębiorstw zatrudniających na umowę o pracę przynajmniej 10 osób. W 2017 r. w Polsce zarejestrowanych było ponad 2 mln mikrofirm, w których średnie zarobki wyniosły znacznie mniej niż w większych przedsiębiorstwach - wówczas było to 2800 PLN brutto, czyli niewiele ponad 2 tys. złotych na rękę. Oprócz tego, duża część osób zatrudniona w takich firmach nie posiada umowy o pracę, co sprawia że znacząca część pracowników jest całkowicie wyjęta spoza wszelkich statystyk.
Finalnie zatem realna mediana miesięcznych zarobków w Polsce z pewnością jest niższa niż ok. 3100 złotych netto.
